Haczedilemeyen Mallar ve Haklar

Genel Olarak

Haczedilemeyen mallar ve haklar kanunda sınırları açıkça belirtilmiştir. Kural olarak, borçlunun malvarlığını oluşturan malları, alacakları ve haklar bütün alacaklılarının bir anlamda teminatıdır; bu nedenle alacaklıları tarafından, borçlunun borcu için haciz ettirilebilir. Ancak, kanun koyucu borçlunun ve ailesinin yaşaması ve ekonomik varlığını devam ettirebilmesi için borçlunun bazı mal ve haklarının haczedilemeyeceğini kabul etmiştir.

Ayrıca, borçlunun ekonomik bir değeri olmayan şeyleri (örneğin, mektupları, aile fotoğrafları, diplomaları veya plaketleri) haczedilemez. Burada söz konusu olan, borçlunun malvarlığına dâhil bulunan (yani, parasal bir değeri olan) bazı haczedilemeyen mal ve haklardır. Başka bir deyişle, kural olarak, borçlunun malvarlığını oluşturan mal, alacak ve hakları borç için haczedilebilirse de, borçlunun ve ailesinin yaşaması için gerekli olan ve ekonomik varlığını devam ettirebilmesi için, insanî ve sosyal düşüncelerle, istisna olarak, borçlunun bazı haczedilemeyecek malları ve hakları kabul edilmiştir. Bu düşünceler doğrultusunda, borçlu ile geçimini sağlamakla yükümlü olduğu ailesinin geçimi için gerekli mallar haczedilemez mallar olarak belirlenmiştir.

Haczedilemeyen mallar ve haklar hakkındaki hükümler, ilamsız icrada, ilamlı icrada, ihtiyatî hacizde ve iflasta da uygulanır. İİK m. 184’e göre, müflisin haczi caiz olmayan malları iflâs masasına girmez.

Haczedilemeyen mal ve haklar; tamamı haczedilemeyen mallar ve haklar ve bir kısmı haczedilemeyen mallar ve haklar olarak iki grupta toplanabilir:

Tamamı Haczedilemeyen Mallar Ve Haklar

Borçlunun bazı mal, hak ve alacaklarının tamamı haczedilemez; yani bunların haczine kanun izin vermemektedir. Tamamı haczedilmeyen mal ve haklar üç başlık altında incelenebilir:

Maddi Hukukun Başkasına Devrini Yasakladığı Mallar Ve Haklar

Maddi hukuka göre başkasına devri yasak olan mal ve haklar, haciz de edilemez. Burada devredilmezlik niteliği kanuna dayanmaktadır. Kanundan dolayı devredilemedikleri için, haciz de edilemeyen mal ve haklara bazı örnekler: Yalnız kişiye bağlı haklar (TMK m. 23), manevî tazminat talepleri (TMK m. 121; TBK m. 56; 58) ana babanın çocuk malları üzerindeki kullanma hakkı (TMK m. 838), oturma hakkı (TMK m. 823), diğer irtifak hakları (TMK m. 677), ölünceye kadar bakma alacaklısının hakkı (TBK m. 619) haczedilemez.

İcra Ve İflâs Kanununa Göre Tamamı Haczedilemeyen Mallar Ve Haklar

1) Devlet Malları (İİK M. 82, 1/1)

Devlete karsı icra takibi yapılabilir; ancak, Devlet malları haczedilemez. Devlet mallarının tamamı, kamu hizmetine tahsis edilmiş olmayıp, Devletin özel hukuk hükümleri uyarınca tasarruf ettiği malları da bulunmaktadır. Bu bakımdan Devlet mallarının bir ayrıma tâbi tutulması düşünülebilir. Aksi halde, Devlete karşı icra takibi yapılabilmesinin bir anlamı kalmaz.

Köyün orta malları, kanun karşısında Devlet malı gibi korunur. Bu nedenle, köy orta malları haczedilemez. Örneğin, köye ait mera ve otlaklar, köyün hizmetleri için köylüden salma suretiyle toplanıp köy sandığında biriken para, köyün bankadaki parası haczedilemez. Buna karşılık, köyün orta malı sayılmayan malları haczedilebilir; örneğin köyün özel hukuktan doğan alacakları haczedilebilir.

Belediyenin proje karşılığı borçlanma yoluyla elde ettiği gelirleri, şartlı bağışlar ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanılan malları ile belediye tarafından tahsil edilen arsa, bina, temizlik vergisi gibi resim ve harç gelirleri haczedilemez. Buna karşılık, belediyelerin içme suyu gelirlerinin haczi mümkündür. Bu açıklamalar büyükşehir belediyeleri için de geçerlidir.

Kararına hükmederek belediye tarafından alınan resim ve belediyelere mahsus gelirlerin haczedilemeyen alacaklar arasında göstermiştir.

İl özel idaresinin proje karşılığı borçlanma yoluyla elde edilen gelirleri, vergi, resim ve harçları, şartlı bağışlar ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanılan malları haczedilemez.

Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin haczedilemeyen mallar kuralı kamu düzenine ilişkin olduğundan, bu malların haczedilmesi halinde, bunların haczedilemeyeceği hususu süresiz şikâyet yolu ile ileri sürebilir.

Buna karşılık, özel hukuk tüzel kişilerinin malları, hakkında özel bir kanun hükmü bulunmadıkça haczedilebilir. Bu ilkeye göre:

Derneklerin malları haczedilebilir. Dernek kamu yararına çalışan bir dernek olsa bile, aksine kanunda bir hüküm bulunmadıkça, malları haczedilebilir; örneğin, kamu yararına çalışan bir dernek olan Kızılay’ın malları haczedilebilir.

Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre kurulmuş vakıfların malları haczedilebilir.

Buna karşılık özel hukuk hükümlerine tâbi olmakla birlikte yasal düzenlemeyle haciz dışı bırakılan mallar da mevcuttur. Örneğin Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketinin malvarlığı, kamu alacakları da dahil olmak üzere haczedilemez.

2) Para, Kıymetli Evrak, Altın, Gümüş, Değerli Taş, Antika veya Süs Eşyası Gibi Kıymetli Şeyler Hariç Olmak Üzere, Borçlu ve Aynı Çatı Altında Yaşayan Aile Bireyleri İçin Gerekli Eşya; Aynı Amaçla kullanılan Eşyanın Birden Fazla olması Durumunda Bunlardan Biri (İİK 82, 1/3)

Haczin amacı, alacağı tahsil etmek olup, borçluyu taciz etmek veya baskı altına almak değildir. Bu bakımdan borçlunun her türlü malının haczine de izin verilmemiştir. Borçlu ve ailesi için gerekli olan eşyanın tespitinde Yargıtay, mütevazı bir hayat standardının sürdürülebilmesi ve içinde bulunulan sosyal statünün asgarî koşullarının korunmasını sağlamak için gerekli olan her türlü eşyayı dikkate almaktadır.

Borçlu ile aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için gerekli eşyayı belirlerken, borçlunun ve aile bireylerinin ihtiyacını göz önünde bulundurmak gerekir. Gerekli eşya, mutfak eşyası ve ev eşyası olabilir.

Haczedilemeyecek olan mutfak eşyası bir evin mutfağında bulunması gereken tencere, tabak, çatal, bıçak, fırın ve ocak gibi gerekli mutfak eşyasıdır.

Borçlu ve ailesi için gerekli ev eşyasını, borçlunun sosyal durumuna göre tespit etmek gerekir. Genel olarak yatak, yorgan, giyim eşyası, elbise dolabı, oturma odasındaki masa, sandalye, koltuk, perde, duvar saati, buzdolabı, radyo ve değeri fazla olmayan televizyon gibi eşyalar evde haczedilemeyen mallar olarak zikredilebilir. Aydınlatma için kullanılan avize, çatal-bıçak veya yemek takımı gerekli ev eşyası olarak haczedilemeyen mallar ise de, gümüş veya altın kaplamalı yemek veya çatal bıçak takımı ya da değerli taşları olan bir avize haczedilebilir. Aynı şekilde LCD bir televizyon veya üç kapılı bir buzdolabı haczedilebilir. Ayrıca ev veya mutfak eşyası olmakla birlikte, eşya antika niteliğinde ise haczedilebilir. Örneğin, antika bir vazo veya hali haczedilebilir.

Yargıtay, lüzumlu olan yani ev halkının günlük yaşamını idame ettirmesi için zaruri görülen eşyaları haczini caiz görmemiştir. Ancak söz konusu eşyalardan birden fazla var ise bedeli yüksek olan eşyanın haczedilmesi gerektiğinden yukarıda zikredilen malların haczedilmesini yerinde bulmuştur.

Öte yandan, haczedilemeyen mallar birden fazla olması halinde, bunlardan yalnızca birisi haczedilemeyip, diğerleri haczedilebilir. Örneğin, bir evde birden fazla televizyon veya buzdolabı varsa, bunlardan yalnızca birisi haczedilmez, diğerleri haczedilir.

İnancına göre bir Müslümanın veya Hristiyanın ibadete özgü eşyası da haczedilemez.

3) İİK m. 82, 1/4’de Sayılan Mallar:

a) Çiftçi Borçlunun Malları

Borçlu çiftçi ise, kendisinin ve ailesinin geçimi için zorunlu olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklentisi ve tarım aletleri haczedilemez.

Tarım arazisinin ne kadarının borçlu ve ailesinin geçinmeleri için zorunlu olduğu konusunda taraflar (alacaklı ve borçlu) anlaşabilirler; anlaşamazlarsa bu konuda bilirkişiye başvurulması gerekir.

Çiftçi borçlunun, at, öküz, eşek gibi çiftçilikte kullandığı hayvanları haczedilemez.

Çiftçi borçlunun yalnız tarımda kullandığı at ve öküz arabası, römork gibi araçlar ve eklentisi haczedilemez. Buna karşılık traktör ise durumun koşullarına göre haczedilebilen mallar arasındadır.

Karar vererek salt olarak traktörün haczedilemeyeceğine karar vermiş ve traktörü durumun gerektirdiği ölçüde haczedilemeyen mallar arasına almıştır.

Çiftçi borçlunun, sapan, pulluk, düven, yaba, tırmık, çapa gibi tarım araçları da haczedilemez.

b) Bir Sanat ve Meslek Sahibi Olan Borçlunun Malları

Borçlu bir sanat ve meslek sahibi ise, meslek ve sanatı için gerekli olan aletleri ve kitapları haczedilemez. Meslek için gerekli olan aletlerin haczedilemeyen mallar olduğunun kabulü için, borçlunun haciz anında bu mesleği fiilen icra etmekte ve kendisi ve ailesinin geçimi için gerekli olan parayı bu mesleğin icrası suretiyle sağlamakta olması gerekir.

Bu kurala göre, borçlunun yaptığı işte onun kişisel çalışması ve faaliyeti ön planda; sermayesi ve yararlandığı yabancı işgücü ikinci planda gelmekte ise, borçlu bir meslek sahibi sayılır ve bu meslek için gerekli araçlar haczedilemez.

Bunun gibi, aşağıdaki durumlarda, borçlunun kişisel çalışma ve faaliyeti, sermaye unsuruna oranla üstün durumda olduğundan, meslek söz konusudur. Bu nedenle borçlunun mesleği için gerekli olan avukatın bürosundaki bilgisayarı ve kitapları; pazar yerlerini takip eden seyyar satıcının beygiri; ayakkabı tamircisinin dükkânındaki dikiş makinesi ve terzinin dikiş makinesi; kuaförün döner koltuğu; manikür-pedikür-spa koltuğu işyerinde haczedilemez mallar olarak görülmektedir.

Aşağıdaki hallerde, sermaye unsuru borçlunun kişisel çalışma ve faaliyetine oranla üstün durumda olduğundan, teşebbüs söz konusudur ve bu nedenle borçlunun bu teşebbüsü (işletmesi) için kullandığı araçlar haczedilebilir mallar olarak sayılır. Bu anlamda, kahvecinin kahvedeki eşyası, otel eşyası, fabrikatörün fabrikası, zahirecinin baskülü, sinemacının sinema makineleri, taksi veya dolmuş şoförünün otomobili, nakliyecinin kamyonu veya otobüsü, müteahhidin otomobili, büyük çiftçinin traktörü, oto tamirhanesinde kullanılan aletler, peynir imalâthanesindeki makineler haczedilebilir mallar olarak hacze konu olabilir.

Hükmederek pazarcılığı sanat ve meslek olarak değil teşebbüs olarak nitelendirmiş ve sermayenin emeğin değerinden daha fazla olduğunu kabul ederek aracı haczedilemeyen mallar olarak nitelendirmemiştir.

Borçlunun bir ticaret şirketi olması halinde, faaliyetin, doğrudan doğruya sermaye ağırlıklı olduğu kabul edildiğinden bu durumda ayrıca bir araştırma yapmaya gerek yoktur.

4) Borçlu Ve Ailesinin İdaresi İçin Gerekli İse, Borçlunun Seçeceği Bir Süt Veren Mandası Veya İneği Yahut Üç Keçi Veya Koyunu Ve Bunların Üç Aylık Yem Ve Yataklıkları Haczedilemeyen Mallar Olarak Sayılmıştır. (İİK 82, 1/5)

Burada ve daha önce m. 82,1/4’te söz edilen hayvanlar yanında ayrıca Özel kanunlarla da ev ve süs hayvanlarının haczedilemeyeceği ayrıca kabul edilmiştir. Buna göre, “ticari amaç güdülmeden bilhassa ev ve bahçesi içerisinde bakılan ev ve süs hayvanları sahiplerinin borcundan dolayı haczedilemezler” (Hayvanları Koruma K. m. 5). Böylece ev veya bahçede beslenip bakılan kedi, köpek, balık, papağan, kaplumbağa vb. hayvanlar, sayısı ne kadar olursa olsun, sahiplerinin borcundan dolayı haczedilemez.

Bu malların haczedilemeyen mallar olarak sayılabilmesi için borçlunun çiftçi olması gerekmez. Borçlunun buradaki seçim hakkı hayvan türü bakımındadır. Borçlunun birden çok ineği varsa, bir ineğin kendisine bırakılacağını tespit etmek, borçluya değil haczi yapan memura (icra müdürüne) ait bir iştir. Kümes hayvanları bu bent hükmüne göre haczedilebilir, ancak m. 82, 1/7 ikinci cümleye göre haczedilemez.

5) Borçlunun Ve Ailesinin İki Aylık Yiyecek Ve Yakacakları Ve Borçlu Çiftçi İse Ayrıca Gelecek Mahsul İçin Gerekli Olan Tohumluğu Haczedilemeyen Mallar Olarak Sayılmıştır. (İİK 82 1/6)

Buradaki iki ay, haczi takip eden iki aydır ve ihtiyaç bu iki aya göre belirlenir. Örneğin, haciz Eylül ayında konulmuş ise, borçluya ancak bunu takip eden iki ay için yakacak bırakılır; yoksa iki kış ayında yakacağı miktar bırakılmaz. Yine buradaki yiyecek ve yakacak, kural olarak evindeki yiyecek ve yakacaktır. Borçlunun evinde kendisi ve ailesi için iki aylık yiyecek ve yakacak yoksa, borçlunun bunları satın almaya yetecek kadar parası haczedilmeyip kendisine bırakılır. Borçlunun dükkânındaki malların haczedilmesi halinde, dükkânda bulunan yiyecek ve yakacaklar için bu kural geçerli değildir.

Borçlu çiftçi ise, normal olarak ne kadar ekmekte ise, o miktar tohumluk haczedilmeyerek (gelecek ekim dönemi için) kendisine bırakılır.

6) Borçlu Bağ, Bahçe Veya Meyve Veya Sebze Yetiştiricisi İse Kendisinin Ve Ailesinin Geçinmeleri İçin Zorunlu Olan Bağ, Bahçe Ve Bu İş İçin Gerekli Olan Alet Ve Edevat Haczedilemeyen Mallar Olarak Sayılmıştır. (İİK 82, 1/7)

Borçlu, bahçeciliği bizzat veya ortaklık yoluyla yapabilir. Yalnız, bahçenin borçlunun ve ailesinin geçinmeleri için gerekli olup olmadığının tespiti, gerekli ise haczedilemeyen mallar olarak karar verilmesi gerekir. Bahçenin haczedilemeyen mal olarak nitelendirilebilmesi için işlenmesi gerekir. Borçlunun veya ortakçısının üzerinde çalışmadığı, terk edilmiş (ekilmeyen) bahçe haczedilebilir.

Borçlu geçimini hayvan yetiştirmek yoluyla sağlıyorsa, kendisinin ve ailesinin geçinmeleri için zorunlu olan miktarda hayvan ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları haczedilemez: İİK m. 82, 1/5’teki hayvanlar borçlunun ve ailesinin süt ihtiyacı için haczedilemediği halde, burada söz konusu olan hayvanlar, borçlunun mesleği gereği olarak yetiştirdiği hayvanlardır.

7) TBK m. 610 Gereğince Haczedilemeyen Alacaklar Olarak Tesis Edilmiş Olan, Ömür Boyu Gelir Ve Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Gereğince Sağlanan Gelirler Haczedilemeyen Alacaklar Olarak Sayılmıştır. (İİK 82, 1/8)

8) Memleketin Ordu Ve Zabıta Hizmetlerinden Malul Olanlara Bağlanan Emekli Maaşları İle Bu Hizmetlerden Birinin İfası Sebebiyle Ailelerine Bağlanan Maaşlar Ve Ordunun Hava Ve Denizaltı Mensuplarına Verilen Uçuş Ve Dalış Tazminat Ve İkramiyeleri Haczedilemeyen Alacaklar Olarak Sayılmıştır. (İİK 82, 1/9)

9) Bir Yardımlaşma Sandığı Veya Derneği Tarafından Hastalık, Zaruret Ve Ölüm Gibi Hallerde Bağlanan Maaşlar Haczedilemeyen Alacaklar Olarak Sayılmıştır. (İİK 82, 1/10)

Örneğin, baro yardımlaşma sandığının veya Kızılay’ın yaptığı yardımlar haczedilemez, 65 yaşını doldurmuş muhtaç, güçsüz ve kimsesiz Türk vatandaşlarına aylık bağlanması hakkındaki 2022 s. K. göre bağlanmış aylıklar da m. 82, 1/10 hükmü gereğince haczedilemez.

10) Vücut Veya Sıhhat Üzerine Vuku Bulan Zararlar İçin Tazminat Olarak Zarar Görenin Kendisine Veya Ailesine Toptan Veya İrat Şeklinde Verilen Veya Verilmesi Gereken Paralar Haczedilemez. (İİK 82, 1/11)

11) Borçlunun Haline Uygun Evi (İİK 82, 1/12)

Borçlunun haline uygun evi haczedilemez. Buradaki evden kasıt, yerel geleneklere göre mesken (konut) olarak kullanılmaya elverişli olan yerlerdir.

Bir konutun borçlunun haline uygun olup olmadığı, borçlunun sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre icra müdürü tarafından belirlenir. Kanun bu konuda, “icra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin caiz olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne veya reddine karar verir” hükmünü koymuştur.

YARGITAY 12. HUKUK DAİRESİ 2010/3665 E. 2010/16621 K. 24.06.2010 T. Kararında “İİK’nın 82/12. maddesi gereğince, borçlunun “haline münasip” evi haczedilemez. Bir meskenin borçlunun haline uygun olup olmadığı, adı geçenin haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre belirlenir. Buradaki “aile” terimi geniş anlamda olup, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan, bakmakla yükümlü olduğu kişileri kapsar, icra Mahkemesince, borçlunun sözü edilenlerle birlikte barınması için zorunlu olan haline münasip meskeni temin etmesi için gerekli bedel bilirkişilere tespit ettirildikten sonra, haczedilen yerin kıymeti bundan fazla ise satılmasına karar verilmeli ve satışın borçlunun haline münasip ev alabileceği miktardan az olmamak üzere yapılmasına, satış bedelinden yukarıda nitelikleri belirlenen haline münasip mesken için gerekli olan miktar borçluya bırakıldıktan sonra artan miktar alacaklıya ödenmelidir.” Hükmetmiş ve görüleceği üzere yapılacak tespitten sonra ev haline münasip ev olarak kabul edildikten sonra haczedilemeyen mallar arasında sayılacaktır.

Borçlunun, evinin haczedilemeyeceğini ileri sürebilmesi (meskeniyet iddiasında bulunabilmesi) için, o evde bizzat oturması zorunlu değildir. Evini kiraya veren borçlunun başka evi yoksa, borçlunun kiradaki evi (ve evin kirası) haczedilemeyen mallar olarak sayılmıştır.

Borçlu, işçi ve müteahhitlerin mahcuz ev üzerindeki kanunî ipotek haklarına karşı meskeniyet iddiasında bulunamaz. Bunun gibi, evini (meskenini) bir alacaklısına ipotek etmiş olan borçlu, ipotek alacaklısına karşı meskeniyet iddiasında bulunamaz.

Yargıtay’ın bazı kararlarına göre, evini bir alacaklısına ipotek etmiş olan borçlu, bununla diğer bütün alacaklılarına karşı da meskeniyet (haczedilmezlik) iddiasından önceden feragat etmiş sayılır.

Yargıtay, son yıllarda, borçlunun daha önce ipotek verdiği evi üzerinde meskeniyet şikayetinde bulunması için ipoteğin, mesken kredisi, esnaf kredisi, zirai kredi gibi, zorunlu olarak verilmiş ipotekler olması gerektiği; borçlunun serbest iradesiyle kurduğu ipoteklerin meskeniyet şikayetlerini engelleyeceği şeklinde karar vermektedir.

Ev üzerinde aile konutu şerhi olması hacze engel değildir. 

12) Öğrenci Bursları (İİK 82, 1/13)

Kredi ve Yurtlar Kurumu ile diğer kurumlar tarafından öğrencilere verilen burslar haczedilemeyen alacaklardandır.

13) Borcun Malın Satış Bedelinden Doğmuş olması (İİK 82/2)

Kanun, tescile tâbi kanuni ipotekleri düzenleyen TMK m. 893 hükmünü saklı tutmaktadır. Aynı fıkrada ayrıca, m. 82, 1/2, 3, 4, 5.7 ve 12’de düzenlenen istisnanın “borcun bu bentlerde belirtilen eşya (mal) bedelinden doğmaması haline münhasır” olduğu hükmüne yer verilmiştir. Yani borç, 82. maddenin 1. fıkrasının 2, 3, 4, 5, 7 ve 12 nolu bentlerinde sayılan malların bedelinden kaynaklanmıyorsa, bu mallar haczedilemez. Buna karşılık, borçlunun borcu bu malların bedelinden doğmuşsa (örneğin, borçlu peşin almamış olduğu malın bedelini daha sonra ödememişse), borçlu, satıcı alacaklıya karşı o malların haczedilemeyeceğini ileri süremez. Çünkü, 2, 3, 4, 5, 7 ve 12 numaralı bentlerindeki istisna, borcun bu eşya bedelinden doğmaması hali hakkındadır.

Haczedilemeyen Malların Haczedilebilme Halleri (İİK 82/3)

Kanun, 2, 4, 7 ve 12 numaralı bentlerde sayılan malların değerinin fazla olması durumunda, bu malların bedelinden borçlunun o malla ilgili ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla ve onu satın alabileceği miktarının borçluya bırakılmak üzere bu malların haczedilebileceği hükmünü koymaktadır. Örneğin, borçlunun evinin değerinin, haline uygun bir evden daha fazla olduğunun tespit edilmesi durumunda bu ev haczedilebilir. Ancak borçlunun, evinin haline uygun olup olmadığı, haczedilmezlik şikâyeti üzerine, icra mahkemesi tarafından, haczedilen evin değeri ve borçlunun haline uygun ev alabilmesi için gereken paranın ne kadar olduğunun tespit ettirilmesi üzerine ortaya çıkar. Bunun üzerine haczedilip satılan evin bedelinden, borçluya, haline uygun ev alabilecek bir miktar para verilir.

Kanun aynı şekilde, haczedilemez olarak kabul edilen meslek ve sanatın sürdürülmesi için gereken eşya; çiftçi borçluya bırakılacak arazi ve eşya ile bağ, bahçe yetiştiricisi borçluya bırakılacak şeyler bakımından da benzer düzenleme yapmıştır.

Özel Kanunlara Göre Haczedilemeyen Mallar Ve Haklar 

İcra ve İflas Kanununda haczedilemeyen mallar ve haklar yanında, özel kanunlarında haczedilemeyeceği yazılı olan haczedilemeyen mallar ve haklar da vardır.

Elektronik haberleşme hizmetleri ile ilgili olarak abone veya kullanıcılara tahsis edilen frekans, numara ve hat kullanımı ile internet alan adları gibi intifa ve kullanım hakları ile işletmecilerin yetkilendirmeleri hiçbir şekilde haczedilemez.

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre; gelir, aylık ve ödenekler, 88. maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar ile nafaka borçları dışında haczedilemez. SGK’ndan bağlanan emekli maaşları emeklinin onayı olmadan haczedilemez olarak düzenlenmiştir. Ancak, borçlunun emekli olmadan önce ücreti üzerine konulmuş olan haciz, emekli olduktan sonra da emekli maaşı üzerinde devam eder.

Sosyal Güvenlik Kurumunun taşınır ve taşınmazları, bankalardaki mevduatları dahil her türlü hak ve alacakları haczedilemez. Bankacılık K.’nun 82. maddesinin son fıkrası hükmüne göre, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun malları haczedilemez. Aynı Kanunun 111. maddesinin son fıkrası hükmü gereğince, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun malları da haczedilemez. Vatani hizmet tertibinden bağlanan aylıklar hiçbir suretle haczedilemez.

Kısmen Haczedilemeyen Şeyler

Borçlunun maaş veya ücretinin bir kısmı haczedilemeyen alacaklar olarak kanunda zikredilmiştir. Yani, borçlunun maaş veya ücretinden, borçlunun ve ailesinin geçinmeleri için gerekli olan miktar borçluya bırakılır ancak geriye kalan kısım haczedilebilir.

Bir kısmı haczedilemeyen maaş ve ücretlerin neler olduğu, m. 83’te sayılmıştır. Buna göre, maaşlar, ödenekler ve her çeşit ücretler, intifa hakları ve hasılatı, ilâma bağlı olmayan nafakalar (Buna karşılık, ilama bağlı nafakalar hiç haczedilemez; çünkü, mahkeme, nafaka alacaklısının geçinmesi için zorunlu olan miktarı dikkate alarak nafakayı takdir ve tayin etmiştir.), sigortalar veya emekli sandıkları tarafından tahsis edilen iratların bir kısmı haczedilemeyen alacaklar olarak sayılmıştır ancak diğer kısmı haczedilebilir. Yani, bu maaş ve ücretlerden borçlunun ve ailesinin geçinmeleri için zorunlu olan miktar borçluya bırakıldıktan sonra, kalan para haczedilebilir.

Borçlunun maaş veya ücretinin, borçlunun ve ailesinin geçinmeleri için zorunlu olan kısmi haczedilemez; ancak ihtiyaçlarından fazla olan kısmı üzerine haciz konulabilir.

Borçlunun ve ailesinin geçinmeleri için gerekli ücret miktarı, icra müdürü tarafından, borçlunun ve ailesinin sosyal, sağlık ve eğitim durumlarına göre takdir edilir. İcra müdürü, bu miktarı kendisi takdir edebileceği gibi, bunun için bilirkişiye de başvurabilir. İcra müdürünün ücret haczi hakkındaki kararına karşı, borçlunun, aile bireylerinin ve alacaklının işlemin hadiseye  uygun olmadığı gerekçesi ile şikâyet yoluna başvurması mümkündür.

Kanun, borçlunun maaş veya ücretinin dörtte birinin herhalde haczedileceğini hükme bağlamaktadır. Buna göre, borçlunun ücretinin tamamı borçlunun ve ailesinin geçinmeleri için yeterli olmasa bile, icra müdürü borçlunun ücretinin dörtte birini herhalde haczetmek zorundadır. İcra müdürü, borçlunun ücretinin dörtte birini herhalde haczedecek, ancak haczedeceği ücretin üst sınırını belirlerken borçlunun ve ailesinin ihtiyacını göz önünde bulunduracaktır. Ancak uygulamada, borçlunun ücretinin dörtte birinin haczi ile yetinilmektedir.

Borçlunun ücretinin haczedilebilen kısmına birden fazla alacaklı tarafından haciz koydurulursa, bu hacizler konuluş tarihlerine göre sıraya alınır. Sırada önde olan alacaklının haczinin kesintisi bitmedikçe, sonraki alacaklının haczi için kesintiye geçilemez. Başka bir deyişle Kanun, ücret hacizlerinde, hacze iştiraki kabul etmemiştir.

Bazı Özel kanunlarda da, bazı hakların bir kısmının haczedilmeyeceği hükme bağlanmıştır. Örneğin, işçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası haczedilemez. Buna göre, işçinin ücretinin ancak dörtte biri haczedilebilir.

Haczedilmezlikten Feragat

Borçlunun, hacizden önceki dönemde, haczi caiz olmayan malların haczedilebileceği hakkında alacaklı ile yapmış olduğu anlaşma geçerli olmaz. Çünkü borçlu, hacizden önceki bir dönemde, böyle bir feragati, haczin sonuçlarını ve yükleyeceği yükün ağırlığını öngöremez. Bir malın haczedilip edilemeyeceği de, ancak borçlunun haciz anındaki durumuna göre tespit olunur. Buna karşılık, borçlunun haciz sırasında veya hacizden sonraki bir dönemde belli bir mal, hak veya ücretin haczedilmezliğinden feragat etmesi mümkündür. Bu feragat, açık bir şekilde yapılabileceği gibi borçlunun haczi caiz olmayan malların haczine karşı şikâyet yoluna başvurmaması suretiyle de olabilir. Borçlunun belli bir alacaklıya karşı belli bir malın haczedilmezliğinden feragat etmiş olması, yalnız o alacaklı bakımından hüküm ifade eder. O malı haczettirmek isteyen başka bir alacaklıya karşı borçlu o malın haczedilemeyeceğini ileri sürebilir. Ancak, bir malın haczedilmezliğinden feragat etmiş olan borçlunun sonradan iflas etmesi halinde, borçlu, (müflis) iflas masasına karşı da o malin haczedilemeyeceğini ileri süremez; yani mal iflas masasına girer.

Haczedilmezliğin Belirlenmesi

Bir malın veya hakkın haczedilip edilemeyeceğine haczi yapan icra müdürü karar verir. İcra müdürü borçlunun bir malının haczedilemeyeceğine karar verirse, alacaklı bu karara karşı şikâyet yoluna başvurabilir. İcra müdürü, borçlunun haczedilemeyeceğini iddia ettiği bir malını haczederse, borçlu, icra müdürünün haciz kararına karşı şikâyet yoluna başvurabilir. Şikâyet İcra Mahkemesi tarafından incelenip karara bağlanır.

Borçlunun, haczedilemeyen bir malının haczedilmiş olması halinde buna karşı başvuracağı şikayet, kural olarak yedi günlük süreye tabidir. Yedi günlük şikayet süresi, haczin öğrenildiği tarihten itibaren başlar. Ancak, aşağıdaki hallerde haczedilmezlik şikayeti süresizdir.

Devletin, malları devlet malı sayılan kurumların ve diğer kamu tüzel kişilerinin mallarının haczedilemeyeceği kuralı kamu düzenine ilişkin olduğundan, bu malların haczedilemeyeceği süresiz şikayet yolu ile ileri sürülebilir.

Borçlu için giyecek, yiyecek, yakacak ve yatacak eşya gibi çok gerekli eşyanın haczedilmesi ve böylece borçlunun asgari yaşamını sürdüremez bir duruma sokulması halinde, insani değerlere saygı ve kamu düzeni düşüncesi ile, böyle bir hacze karşı şikayetin de süresi olması gerekir.

Yazar:

İzzet Serkan ÖZDEMİR

(İletişim)

(Arşivlenen Yazar)