İhtiyati Tedbir

İhtiyati Tedbir Nedir?

İhtiyati tedbir, açılmış veya açılacak bir davanın sonucunun anlamsız kalmaması için başvurulan bir hukuksal korumadır. Davanın sonucunda elde edilecek hükmün icrasını kolaylaştırmak maksadıyla, ileriye yönelik tehlikelerin ortadan kaldırılması için ihtiyati tedbir yoluna başvurulur. Bu tedbir, geçici hukuksal koruma olmakla birlikte, kesin hukuki korumayı baştan sağlamaz, kesin hukuki korumayı anlamsızlaştıracak tehlikeleri bertaraf edecek geçici bir tedbirdir.

İhtiyati Tedbir Amacı

İhtiyati tedbir amacı üçe ayrılmaktadır. Bunların ilki teminat amaçlı tedbirlerdir. Teminat amaçlı tedbir, uyuşmazlık konusu hakkın gelecekte icrası teminat altına alınmaya çalışılmaktadır. Hakkın icra edilmesinin engellenme veya tehlike altına girmesi durumu söz konusuysa bu durumda teminat amaçlı tedbirler söz konusudur. Bu şekilde uyuşmazlık konusu hakkın yargılama sonunda icrası mümkün olabilecektir. Örneğin bir malın muhafaza altına alınması. İkinci tedbir ise eda amaçlı tedbirdir. Bu tedbirde, uyuşmazlık konusu hakkın geçici olarak ifası söz konusudur. Örneğin tedbir nafakası gibi. Üçüncü tedbir ise düzenleme amaçlı tedbirdir. Bu tedbirde ise ihtilaf çözümleninceye kadar, mevcut hukuki ilişki düzenlenmektedir. Örneğin ihtilaflı bir sözleşmede, bu ihtilaf çözümleninceye kadar tarafların borçlarını yerine getirip getirmeyeceği, getirecekse ne şekilde ifa edecekleri düzenlenir. Bir diğer örnek olarak boşanma davasında dava sonuçlanıncaya kadar çocukların velayetinin hangi tarafa bırakılacağının düzenlenmesidir.

İhtiyati Tedbir Şartları

1-Mevcut durumda ortaya çıkabilecek bir değişme nedeniyle;

• Hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağı ya da
• Tamamen olanaksız hale geleceği veya
• Gecikme nedeniyle bir sakıncanın ya da ciddi bir zararın doğacağı

Tehlikesi söz konusu ise uyuşmazlık konusu hakkında tedbir kararı verilebilir. Bu hüküm niteliğine uygun düştüğü ölçüde çekişmesiz yargı işlerinde de uygulanır.

Hakim bu belirtilen sebeplerden hangisine istinaden ve hangi somut durum sebebiyle tedbire karar verdiğini belirtmelidir. Ortada ciddi bir delile dayanmayan tehlike iddiasına dayanarak salt talep ile bu tedbire karar verilemez. Hakim de bu tedbire karar verdiğinde kararında, tedbirin hangi nedene ve kanıtlara dayandığını açık ve somut bir şekilde belirtmelidir.

2-İstemde bulunan taraf, dayandığı ihtiyati tedbir nedenini ve türünü açıkça belirtmek ve davanın esası yönünden haklılığını yaklaşık olarak ispat etmelidir.

3-Tedbir isteyen kişinin, dava(fiil) ehliyetine sahip olması ve hukuksal yararının olması gerekir. Asli müdahil ihtiyati tedbir isteyebilir, ancak fer’i müdahil ihtiyati tedbir isteyemez. İhtiyari dava arkadaşlığında biri, zorunlu dava arkadaşlığında hepsi bu yönde tedbir talep edebilir.

4-Teminat gösterilmesi. (Bu şart, bir alt başlıkta incelenecektir.)

Teminat Gösterilmesi

Tedbir isteminde bulunan, haksız çıktığı takdirde karşı tarafın ve üçüncü kişilerin bu yüzden uğrayacakları muhtemel zararlara karşılık teminat göstermek zorundadır. Tedbir isteyenden kural olarak teminat alınması zorunludur. Ancak istem, resmi belgeye, başkaca kesin bir kanıta dayanıyor ya da durum ve koşullar gerektiriyorsa mahkeme gerekçesini açıkça belirtmek koşuluyla teminat alınmamasına da karar verebilir. Burada belgenin niteliğine ve içeriğine göre hakime bir takdir hakkı tanınmıştır. Adli yardımdan yararlanan kimsenin teminat göstermesi gerekmez.

Başvurusu ve Usulü

İhtiyati tedbir dava açılmadan önce de istenebilir, dava açıldıktan sonra da istenebilir. Dava açılmadan önce isteniyorsa, esas hakkında yetkili ve görevli olan mahkemeden istenir. Eğer dava açıldıktan sonra isteniyorsa asıl davanın görüldüğü mahkemeden istenir. Görevli mahkeme hususunda, davaya ilişkin genel kurallar ihtiyati tedbir için de geçerlidir.

İhtiyati tedbir kararı dava açılmasından önce verilmişse tedbir isteminde bulunanın, bu kararın uygulanmasını istediği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açması gerekir. Aynı süre içinde dava açıldığına dair evrak, kararı uygulayan memura ibraz edilip dosyaya koydurulmalıdır. Zorunlu arabuluculuğa tabi davalarda, dava açılmadan önce tedbir kararı verilmesi durumunda, iki haftalık dava açma süresi, arabuluculuk bürosuna başvurulmasından son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar işlemez.

Tahkim yargılamasında hakemler de ihtiyaten tedbir kararı verebilir.

Tedbir yargılamasında basit yargılama usulü uygulanır ve adli tatilde de tedbire karar verilebilir.

Tedbir isteminde bulunan tarafın haklarının derhal korunmasında zorunluluk bulunması halinde, hakim karşı tarafı dinlemeden de tedbire karar verebilir.

İhtiyati Tedbir Kararı

Mahkeme yaptığı yargılama sonucunda ihtiyati tedbir isteminin kabulü veya reddi yönünde karar verebilir. Bu karar, geçici nitelikte bir karardır. Kesin hüküm niteliğinde sonuç doğurmaz.

Mahkeme, tedbire konu olan mal veya hakkın muhafaza altına alınması veya bir yediemine tevdii ya da bir şeyin yapılması veya yapılmaması gibi, sakıncayı ortadan kaldıracak veya zararı engelleyecek her türlü tedbire karar verebilir.

HMK m.391/2 hükmüne göre tedbir kararında;

• Tedbir isteminde bulunanın, varsa yasal temsilcisi ve vekilinin ve karşı tarafın adı, soyadı ve yerleşim yeri ile istemde bulunanın Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası,
• Tedbirin, açık ve somut olarak hangi nedene ve kanıtlara dayandığı,
• Duraksamaya yer vermeyecek şekilde, neyin üzerinde ve ne tür bir tedbire karar verildiği
• İstemde bulunanın ne tutarda ve ne türde bir teminat göstereceği yazılır

düzenlemesi yer almaktadır.

Tedbir isteminin kabulü ve reddi yönündeki kararların gerekçeli olması gerekmektedir. Dolayısıyla tedbirin, açık ve somut olarak hangi neden ve kanıtlara dayanarak verildiğinin belirtilmesi gerekir.

Tedbiristeminin zamanaşımı ve hak düşürücü sürelere etkisi yoktur.

Tedbir giderleri konusunda da asıl davada haksız çıkan tarafa bu giderler yükletilir.

İhtiyati Tedbir Kararının Uygulanması

Tedbir kararının uygulanması için bu kararın, tedbir isteyen tarafa tefhim veya tebliğinden itibaren bir hafta içinde istemde bulunulmalıdır. Aksi durumda, yasal süre içinde dava açılmış olsa bile tedbir kararı kendiliğinden kalkar.

Tedbir kararının uygulanması, kararı veren mahkemenin yargı çevresinde bulunan veya tedbir konusu mal ya da hakkın bulunduğu yer icra dairesinden istenir. Mahkeme, kararında belirtmek suretiyle, tedbirin uygulanmasında, yazı işleri müdürünü de görevlendirebilir.

İhtiyati tedbir kararının uygulanması için, gerekirse zor kullanılabilir. Zor kullanmak hususunda, bütün kolluk kuvvetleri ve köylerde muhtarlar, uygulamayı gerçekleştirecek memurun yazılı başvurusu üzerine, kendisine yardım etmek ve emirlerine uymakla yükümlüdürler.

İhtiyati tedbir kararının uygulanmasına ilişkin emre uymayan veya tedbir kararına aykırı davranan kimse, ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren altı ay içinde şikâyet edilmesi üzerine, altı aya kadar disiplin hapsi ile cezalandırılır. Görevli ve yetkili mahkeme, esas hakkındaki dava henüz açılmamışsa, tedbir kararı veren mahkeme; esas hakkındaki dava açılmışsa, bu davanın görüldüğü mahkemedir.

İhtiyati Tedbir Kararına İtiraz

Karşı taraf dinlenmeden verilmiş olan tedbir kararlarına itiraz edilebilir. Aksine karar verilmedikçe, itiraz icrayı durdurmaz. Zira tedbir kararı verilirken dinlenen taraf, tüm itirazlarını bu duruşmada bildirmelidir.

 İhtiyati tedbirin uygulanması sırasında karşı taraf hazır bulunuyorsa, tedbirin uygulanmasından itibaren; hazır bulunmuyorsa tedbirin uygulanmasına ilişkin tutanağın tebliğinden itibaren bir hafta içinde, ihtiyati tedbirin şartlarına, mahkemenin yetkisine ve teminata ilişkin olarak, kararı veren mahkemeye itiraz edebilir. Esas hakkında dava açıldıktan sonra, itiraz hakkında, bu davaya bakan mahkemece karar verilir.

Tedbir kararının uygulanması sebebiyle menfaati açıkça ihlal edilen üçüncü kişiler de tedbir kararını öğrenmelerinden itibaren bir hafta içinde ihtiyati tedbirin şartlarına ve teminata itiraz edebilirler.

İtiraz dilekçeyle yapılır. İtiraz eden, itiraz sebeplerini açıkça göstermek ve itirazının dayanağı olan tüm delilleri dilekçesine eklemek zorundadır. Mahkeme, ilgilileri dinlemek üzere davet eder; gelmedikleri takdirde dosya üzerinden inceleme yaparak kararını verir. İtiraz üzerine mahkeme, tedbir kararını değiştirebilir veya kaldırabilir.

İtiraz hakkında verilen karara karşı, kanun yoluna başvurulabilir. Bu başvuru öncelikle incelenir ve kesin olarak karara bağlanır. Kanun yoluna başvurulmuş olması, tedbirin uygulanmasını durdurmaz.

İhtiyati Tedbir Talebinin Reddine İtiraz

İhtiyati tedbir isteyen taraf, bu istemi reddedilirse bu karara karşı doğrudan istinaf yoluna başvurabilir. Bu başvuru öncelikle incelenir ve kesin olarak karara bağlanır.

Karşı taraf, yüzüne karşı aleyhinde verilen ihtiyati tedbir kararına karşı doğrudan istinaf yoluna başvurulabilir.

Karşı taraf, yokluğunda aleyhinde verilen ihtiyati tedbir kararına karşı öncelikle itiraz yoluna başvurabilir. İtiraz üzerine verilen kararlar için ise istinaf yoluna başvurulabilir.

İstinaf başvurusu üzerine, tedbir hakkında verilen kararlara karşı temyiz başvurusu yapılamaz.

Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu, ilk derece mahkemelerinden verilen tedbir istemlerinin reddi ve bu istemlerin kabulü durumunda, itiraz üzerine verilecek kararlara karşı temyiz yoluna başvurulamayacağına karar vermiştir.

Teminat Gösterme

İhtiyati tedbir nasıl kaldırılır?

Aleyhine tedbir kararı verilen veya hakkında bu kararı uygulanan kişi, mahkemece kabul edilecek teminatı gösterirse, mahkeme, duruma göre tedbirin değiştirilmesine veya kaldırılmasına karar verebilir. Ancak burada teminat gösterilse dahi hakim; gerekçesini açıklamak koşuluyla, tedbir kararını kaldırmak zorunda değildir.

Teminatın türünü hakim, serbestçe takdir eder. Ancak taraflar bu konuda sözleşme imzalamış iseler, teminat ona göre belirlenir.

Sona Ermesi

İhtiyati tedbir, itiraz üzerine yapılacak incelemeyle haksız bulunursa kaldırılabilir.

Aleyhine tedbir kararı verilmiş olan taraf, teminat gösterirse hakkındaki ihtiyati tedbir kaldırılabilir. Ancak buna gerek kalmaksızın, durum ve koşullardaki değişme üzerine, istem halinde teminatsız olarak da ihtiyati tedbirin değiştirilmesine veya kaldırılmasına karar verilebilir.

İhtiyaten tedbir kararı dava açılmasından önce verilmiş ve tedbir isteminde bulunan, bu kararın uygulanmasını istediği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açmamışsa tedbir kendiliğinden kalkar.

Tedbirden Kaynaklanan Tazminat Davası

Tedbir kararının haksız olması durumunda, bu tedbirden zarar görenler, zararlarını gidermek maksadıyla lehine tedbir kararı verilen tarafa karşı tazminat davası açabilirler. Buradaki sorumluluk fedakarlığın denkleştirilmesi çerçevesinde kusursuz sorumluluktur. Bu davaya esas hakkındaki davanın sonuçlandığı mahkeme bakar. Tazminat davasının koşulları, haksız fiil hükümlerine göre kıyasen belirlenir ancak kusur koşulu aranmaz.

İhtiyati Tedbir Satışa Engel Mi?

Tedbir kararı, cebri icra yoluyla satışa engel değildir ancak rızaen satışlara engeldir.

İhtiyati Tedbir Talebinden Feragat

İhtiyati tedbire ilişkin yargılamada tarafların yargılama üzerinde tasarruf imkânları bulunmaktadır. Bu sebeple tarafların feragat, sulh ve kabul gibi davaya son veren usuli işlemleri yapmaları da mümkündür.

Banka Teminat Mektubu İhtiyati Tedbir

Mahkeme kararıyla konulan ihtiyati tedbir, bankanın teminat mektubu bedelini muhataba ödemesini durduracak tek hukuki imkândır. Kararın bankaya tebliği halinde, teminat mektubunun tazmin talebi reddedilebilir. Mektup metninde; “… ihtiyati tedbir kararına rağmen ödeme taahhüdü” ibareleri bulunsa dahi, muhataba ödeme yapılmasından imtina edilebilir. Kaldı ki teminat mektubu üzerinde tedbir kararı bulunmakta ise bankanın tedbire uymayarak muhataba ödeme yapması kendi sorumluluğunun doğmasına da neden olacaktır.

Yargıtay Kararları

Kaynakça

Medeni Usul Hukuku – Pekcanıtez, Atalay, Özekes – Onikilevha Yayınları 2019

Medeni Usul Hukuku – İsmail Ercan – Seçkin, Ankara 2021

Yargıtay İçtihatları