GİRİŞ
Tüketicinin bilgilendirilmesi ve menfaatlerinin korunması, tüketici ilişkileri ve sözleşmeleri konusunda özellik ve önem arz eden, Tüketici Hukuku düzenlemelerinin temel dayanağını oluşturan bir husustur.
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda kanun koyucu, bilgilendirme yükümlülüğüne ve tüketici menfaatlerine yer yer değinmekle birlikte “Tüketicinin Bilgilendirilmesi ve Menfaatlerinin Korunması” başlıklı beşinci kısımda 54-60 maddeleri arasında ayrıca düzenleme getirmiştir.
Genel Olarak Bilgilendirme Yükümlülüğü
Tüketici ile satıcı veya sağlayıcı arasında tüketici ilişkisi, geçerli bir tüketici sözleşmesinin kurulabilmesi tüketici tarafın söz konusu ilişkinin yahut sözleşmenin içeriği ve detayları konusunda yeterince bilgi sahibi olmasına ve satıcı veya sağlayıcı tarafından yeterince bilgilendirilmiş olmasına bağlıdır. Türk Borçlar Kanununun birinci maddesine göre sözleşme, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamalarıyla kurulur. Bu bağlamda yeterince bilgilendirilmemiş tüketici iradesinin müteşebbis(sağlayıcı, girişimci) iradesi ile uygunluğundan bahis söz konusu olamaz.
Kanun koyucunun müteşebbise bilgilendirme yükümlülüğü getirmesinin nedeni tüketiciyi korumaktır. Zira tüketici taraf, sözleşmenin zayıf tarafını oluşturmaktadır ve işlemler müteşebbisin ihtisas alanına girmektedir. Kanun koyucu ortaya çıkabilecek haksızlık ve olası mağduriyetlerin önüne geçebilmek için müteşebbise bilgilendirme konusunda mesuliyet yüklemiştir.
Yargıtay 13. HD. 2016/29554 E. 2019/4653 K. 08/04/2019 T.
“…İş Yeri Dışında Kurulan Sözleşmeler Yönetmeliğinin Cayma hakkının kullanımı başlıklı 10. Maddesinin (3) fıkrasında “Satıcı veya sağlayıcı bu Yönetmeliğin ekinde yer alan formu sözleşmenin kurulduğu anda tüketiciye vermek zorundadır.” düzenlemesi yer almaktadır. Satıcı veya sağlayıcı bu belgeyi tüketiciye verdiğini ispat etmekle yükümlüdür. Aynı yönetmeliğin “Eksik bilgilendirme” başlıklı 9. Maddesinde; Satıcı veya sağlayıcı, cayma hakkı konusunda tüketicinin bilgilendirildiğini ispat etmekle yükümlüdür. Satıcı veya sağlayıcının bu Yönetmelikte belirtilen yükümlülüklere aykırı hareket etmesi veya tüketiciyi cayma hakkı konusunda gerektiği şekilde bilgilendirmemesi durumunda tüketici cayma hakkını kullanmak için on dört günlük süreyle bağlı değildir. Bu süre her halükarda cayma süresinin bittiği tarihten itibaren bir yıl sonra sona erer.
Davaya konusu sözleşmenin ve eklerinin incelenmesinde davalının, tüketici davacıya cayma hakkı konusunda ön bilgilendirme yaptığına ve teslimine ilişkin bir belge sunmadığı anlaşılmaktadır. Bu halde davalının İş Yeri Dışında Kurulan Sözleşmeler Yönetmeliğine uygun olarak davacı tüketiciyi bilgilendirip bilgilendirmediği, 14.11.2015 tarihli sözleşme dışında ön bilgilendirme formu düzenlenip düzenlenmediği dikkate alınarak oluşacak sonuca göre karar verilmesi gerekirken, eksik inceleme ile yazılı şekilde hüküm kurulmuş olması usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirir.”
Tüketicinin Bilgilendirilmesi Ve Menfaatlerinin Korunması Çerçevesindeki Kanuni Düzenlemeler
Fiyat Etiketi
TKHK’ un 54 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde 16/2/1998 tarihli Tüketicilere Sunulan Malların Fiyatlarının Belirtilmesi Konusunda Tüketicilerin Korunmasına İlişkin 98/6/AT sayılı Avrupa Parlamentosuna ve Konsey Yönergesini (ATRG 1998 L 80/27) iç hukukumuza aktarma amacına hizmet etmektedir.
Madde 54:
(1) Perakende satışa arz edilen malların veya ambalajlarının yahut kaplarının üzerine kolaylıkla görülebilir ve okunabilir şekilde tüketicinin ödeyeceği tüm vergiler dâhil satış fiyatı ve birim fiyatını gösteren, üretim yeri ve ayırıcı özelliklerini içeren etiket konulması; etiket konulması mümkün olmayan hâllerde aynı bilgileri kapsayan listelerin görülebilecek şekilde uygun yerlere asılması zorunludur. Hizmetlerin tarife ve fiyatlarını gösteren listeler de bu madde hükmüne göre düzenlenerek asılır.
(2) Etiket, tarife ve fiyat listelerinde belirtilen fiyat ile kasa fiyatı arasında fark olması durumunda tüketici lehine olan fiyat uygulanır.
(3) İndirimli satışa konu edilen mal veya hizmetlerin indirimli satış fiyatı, indirimden önceki fiyatı, tarife ve fiyat listeleri ile etiketlerinde gösterilir. İndirimli satışa konu edilen mal veya hizmetlerin indirimden önceki fiyattan daha düşük fiyatla satışa sunulduğunun ispatı satıcı veya sağlayıcıya aittir.
(4) Bakanlık, belediyeler ve ilgili odalar, bu madde hükümlerinin uygulanması ve izlenmesine ilişkin işleri yürütmekle görevlidirler.
(5) Etiket, tarife ve fiyat listeleri, indirimli satışlara ilişkin süre ile diğer uygulama usul ve esasları yönetmelikle belirlenir.
Üçüncü fıkranın düzenlenme amacı indirimli satışlarda meydana gelebilecek aldatma ve kötüye kullanma olasılıklarının önüne geçmektir. Örnek ile açıklamak gerekirse bazı sağlayıcıların fiyat etiketinde ürünlerin indirimsiz fiyatını olduğundan yüksek göstermesi indirimli fiyat olarak ise ürünlerin asıl fiyatını göstermesi mümkündür. Böylece tüketicide indirim yapıldığı kanaati oluşturabilirler. Fıkra söz konusu mağduriyetlerin oluşmaması için belirtilen hususların fiyat ve tarife listelerinde gösterilmesi zorunluluğu getirmiştir.
Tanıtma ve Kullanma Kılavuzu
TKHK’ un 55 inci maddesinde düzenlenmiştir.
Madde 55:
(1) Tüketicinin kullanımına sunulan malların tanıtım, kullanım, kurulum, bakım ve basit onarımına ilişkin Türkçe tanıtma ve kullanma kılavuzuyla, gerektiğinde uluslararası sembol ve işaretleri kapsayan etiketle satışa sunulması zorunludur.
(2) Malın güvenli kullanımına ilişkin hususların malın üzerinde yer alması hâlinde yazılı ve sesli ifadelerin Türkçe olması zorunludur.
(3) Malların ilgili teknik düzenlemesi uyarınca kişinin sağlığı ile çevreye zararlı veya tehlikeli olabilmesi durumunda, bu malın güvenli kullanılabilmesi için malın üzerine veya tanıtma ve kullanma kılavuzuna bu durumla ilgili açıklayıcı bilgi ve uyarılar açıkça görülecek ve okunacak şekilde konulur veya yazılır.
(4) Türkçe tanıtma ve kullanma kılavuzlarının hazırlanması sorumluluğu üretici ve ithalatçıya; tüketiciye verilmesi ve teslim edildiğinin ispat sorumluluğu ise satıcıya aittir.
(5) Hangi malların tanıtma ve kullanma kılavuzu ve etiket ile satılmak zorunda olduğu ve bunlarda bulunması gereken asgari unsurlar ile diğer uygulama usul ve esasları yönetmelikle belirlenir.
Sözgelimi bir otomobilde bulunan “Emniyet kemerini takınız” ifadesi Türkçe olmalıdır.
Tanıtma ve Kullanma kılavuzunda bulunması zorunlu bilgi ve belgeler Tanıtma ve Kullanma Kılavuzu Yönetmeliğinin 7 nci maddesinde düzenlenmiştir.
Garanti Belgesi
Garanti belgesi, malda herhangi bir ayıp olması durumunda veya malın bozulması durumunda sağlayıcının malı ücretsiz olarak yenisi ile değiştirme, tamir, bedel iade veya bedel indirimi taahhüt ettiği ve tüketiciye verdiği belgedir.
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun;
Madde 56:
(1) Üretici ve ithalatçılar, tüketiciye yönelik üretilen veya ithal edilen mallar için içeriği yönetmelikle belirlenen bir garanti belgesi düzenlemek zorundadır. Bu belgenin tekemmül ettirilerek tüketiciye verilmesi sorumluluğu satıcıya aittir.
(2) Garanti süresi malın teslim tarihinden itibaren başlamak üzere asgari iki yıldır. Ancak, özelliği nedeniyle bazı malların garanti şartları Bakanlıkça başka bir ölçü birimi ile belirlenebilir.
(3) Tüketici bu Kanunun 11 inci maddesinde belirtilen seçimlik haklarından onarım hakkını kullanmışsa, malın garanti süresi içinde tekrar arızalanması veya tamiri için gereken azami sürenin aşılması veya tamirinin mümkün bulunmadığının anlaşılması hâllerinde 11 inci maddede yer alan diğer seçimlik haklarını kullanabilir. Satıcı tüketicinin talebini reddedemez. Bu talebin yerine getirilmemesi durumunda satıcı, üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumludur.
(4) Hangi malların garanti belgesi ile satılmak zorunda olduğu ile diğer uygulama usul ve esasları yönetmelikle belirlenir.
4077 sayılı mülga kanundan farklı olarak garanti belgesinin Bakanlıkça onaylatılması şartı kaldırılmıştır.
Kanunun 12 nci maddesindeki ayıplı mala ilişkin hak arama süresi düzenlemesiyle uyumlu olarak garanti süresi de iki yıldan az olamaz. Bu sayede tüketiciler garanti belgesiyle kanundaki haklarından haberdar olacaktır ve iki yıldan az olmamak üzere haklarını arayabilecektir. Garantinin süre dışında başka bir neviden belirlenmesi de mümkündür (adet, derinlik, mesafe vs.) .
Garanti belgesinde bulunması zorunlu bilgi ve belgeler Garanti Belgesi Yönetmeliğinin 7 nci maddesinde düzenlenmiştir.
İhtiyari Garanti
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun;
Madde 57:
(1) İhtiyari garanti, tüketicinin yasal hakları saklı kalmak kaydıyla mal veya hizmetle ilgili; değişim, onarım, bakım, bedel iadesi ve benzeri hususlarda satıcı, sağlayıcı, üretici veya ithalatçı tarafından verilen ilave taahhüdü ifade eder.
(2) İhtiyari garanti taahhüdü süresince, taahhüt edilen hakların kullanılması nedeniyle tüketiciden masraf talep edilemez.
(3) Taahhütte bulunan, taahhüdünün yanı sıra ilgili reklam ve ilanlarında yer alan ifadelerle de bağlıdır. Bu taahhütte, tüketicinin yasal haklarının saklı olduğu, garantiden faydalanma koşulları, süresi, garanti verenin adı ile iletişim bilgileri yer almak zorundadır.
(4) İhtiyari garanti taahhüdünün tüketiciye yazılı olarak veya kalıcı veri saklayıcısı ile verilmesi zorunludur.
(5) İhtiyari garanti taahhüdü, bu maddede öngörülen özellikleri taşımasa bile taahhütte bulunanı bağlar.
Saklı olacağı ibraz edilen yasal haklar, tüketicinin satım sözleşmesinden doğan yasal haklarıdır. Bu hakların garanti ile sınırlandırılamayacağı garanti taahhüdünde belirtilmek zorundadır.
Şekil veya içerik itibariyle aykırılıklar garanti taahhüdünün butlanına sebep olmaz.
Satış Sonrası Hizmetler
Teslim ve kurulum işlemlerinden itibaren sağlayıcılar kullanım ömrü süresince kanunlarda ve ilgili yönetmeliklerde belirtilen hizmetleri tüketicilere sunmak zorundadır. Sağlayıcıların bu türden hizmetleri satış sonrası hizmettir.
TKHK’ un “Satış Sonrası Hizmetler” başlıklı düzenlemesi şu şekildedir;
Madde 58:
(1) Üretici veya ithalatçılar, ürettikleri veya ithal ettikleri mallar için Bakanlıkça belirlenen kullanım ömrü süresince, satış sonrası bakım ve onarım hizmetlerini sağlamak zorundadır.
(2) Üretici veya ithalatçılar, yönetmelikle belirlenen mallar için Bakanlıkça onaylı satış sonrası hizmet yeterlilik belgesi almak zorundadır.
(3) Bir malın yetkili servis istasyonlarındaki tamir süresi, yönetmelikle belirlenen azami süreyi geçemez.
(4) Üretici veya ithalatçılar, yetkili servis istasyonlarını kendileri kurabileceği gibi servis istasyonlarının verdiği hizmetlerden sorumlu olmak şartıyla kurulu bulunan servis istasyonlarından veya servis organizasyonlarından da faydalanabilir.
(5) Herhangi bir üretici veya ithalatçıya bağlı olmaksızın faaliyette bulunan servis istasyonları da verdikleri hizmetten dolayı tüketiciye karşı sorumludur.
(6) İthalatçının herhangi bir şekilde ticari faaliyetinin sona ermesi hâlinde bakım ve onarım hizmetlerinin sunulmasından garanti süresi boyunca satıcı, üretici ve yeni ithalatçı müteselsilen sorumludur. Garanti süresi geçtikten sonra ise kullanım ömrü süresince bakım ve onarım hizmetlerini üretici veya yeni ithalatçı sunmak zorundadır.
(7) Servis istasyonlarının kuruluşu, işleyişi, sayısı, özellikleri ile diğer uygulama usul ve esasları yönetmelikle belirlenir.
Kullanım ömrü süresi teknoloji yoğun ürünlerde yedi yıl, diğer sanayi ürünlerinde on yıldır. Bu düzenlemeyle hak arama süresi olan iki yılın sonunda da sağlayıcının malın tamiri konusunda aynı özeni göstermesini sağlamaktır. Örneğin kullanım ömrü yedi yıl olan bir ürünün iki yıl hak arama süresi dolduktan sonra kalan beş yıllık süre için de aynı özenle korunmaya ihtiyacı vardır.
Servis istasyonlarının sorumlulukları ve düzenlemekle yükümlü olduğu belgeler Satış Sonrası Hizmetler Yönetmeliğinde hüküm altına alınmıştır.
Tüketicinin Bilinçlendirilmesi
Kanunun 59 uncu maddesinde düzenlenmiştir.
Madde 59:
(1) Tüketicinin bilinçlendirilmesi konusunda örgün ve yaygın eğitim kurumlarının ders programlarına, Bakanlığın görüşü alınarak Millî Eğitim Bakanlığınca gerekli ilaveler yapılır.
(2) Ülke genelinde yayın yapan radyo ve televizyon kuruluşları 08.00-22.00 saatleri arasında, ayda on beş dakikadan az olmamak üzere tüketicinin bilinçlendirilmesi amacıyla yayınlar yapmak zorundadır. Yapılan yayınların tarih, saat, süre ve içerik bilgileri liste hâlinde her ay düzenli olarak Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna bildirilir. Bu saatler dışında yapılan yayınlar, aylık on beş dakikalık süreye dâhil edilmez. Bu süreler, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından denetlenir ve sonuçları Bakanlığa bildirilir.
Tüketici Ödülleri
Kanunun 60 ıncı maddesinde düzenlenmiştir.
Madde 60:
“(1) Tüketici ödülleri, tüketicinin korunması ve bilinçlendirilmesi ile yasal haklarını kullanmaları konusunda özendirilmesi amaçlarına yönelik olarak verilen ödüllerdir.
(2) Tüketici ödülü ve benzeri isimler altında verilen ödüllerin herhangi bir menfaat temin edilmeksizin verilmesi ve bu ödüllerin önceden ilan edilen objektif kriterlere dayanması esastır.
(3) Tüketici ödülü verilmesine ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.
Kaynakça:
Çağlar ÖZEL, Tüketicinin Korunması Hukuku, 2019, 5.Baskı
6502 sayılı TKHK ve Madde Gerekçeleri
6098 sayılı TBK
Yargıtay Kararları
