Unutulma Hakkı

Genel Olarak

Unutulma hakkı gelişen teknolojinin, değişen çağın ve modern toplumun zorunlu bir ürünü. Dijitalleşme bilgiye kolay erişim ile beraber bireyin özel hayatını dahi topluma açık hale getirmek gibi birtakım dezavantajları da beraberinde getirmiştir. Bazen özel hayatın gizliliği ihlal edilerek bazen de hukuka uygun olarak basın hürriyeti, haber alma hürriyeti bağlamında bireyin hayatı internet ortamında deşifre olabiliyor. İşte tam bu noktada unutulma hakkı devreye giriyor. Peki unutulma hakkı nedir? Unutulma hakkı, bireyin geleceğe yeni bir sayfa açabilmesi adına geçmişte yaşadığı olumsuz olayların dijital arşivlerden kaldırılmasını talep hakkıdır.

Unutulma hakkı; yargı kararları ve uluslararası kurumların organlarının görüşleri doğrultusunda literatürde ise “bireyin geçmişte hukuka uygun olarak yayılmış ve doğru nitelikteki bilgilerinin zamanın geçmesine bağlı olarak erişimden kaldırılmasını ya da gündeme getirilmemesini talep edebilmesi” olarak tanımlanmaktadır. (KVKK, K. 2020/481 T. 23.6.2020)

İnternette Unutulma Hakkı Nedir?

Günümüzde haber alma hürriyeti ve basın hürriyeti de diğer birçok hak gibi dijital ortamlar vasıtasıyla kullanıyor. Bireyler yaşadığı toplumda ve dünyada meydana gelen olayları internet tarayıcılarında aratarak ya da tesadüfen rastlayarak kolayca öğrenebiliyor. Okunan bu haberlerin, bilgilerin öznesini ise bireyler ve kurumlar oluşturuyor. Yine sosyal medya kullanımının yaygınlaşması da rızamız olarak ya da açık rızamız alınmadan bir paylaşımın öznesi olmamıza yol açıyor. Unutulma hakkı; internette yayınlanan bu bilgiler hukuka ve gerçeğe uygun olduğunda söz konusu oluyor. İnternette unutulma hakkı sayesinde gerçeği yansıtan, hukuk kuralları çerçevesinde hazırlanan bir haberin öznesi olan birey ya da kurum bu haberin internet ortamından kaldırılmasını, adı aratıldığında tarayıcılarda yer almamasını talep edebiliyor.

Unutulma Hakkının Yasal Dayanağı

Bir hakkın varlığından bahsedebilmek için muhakkak o hakkın yasal bir dayanağı olmalıdır. Unutulma hakkı anayasamızda ve kanunlarımızda açıkça düzenlenmiş bir hak değildir. Ancak anayasada devlete yüklenen pozitif yükümlülükler ile doğrudan bağlantılı bir haktır.

Anayasa’da Unutulma Hakkı

Anayasa’nın devletin temel amaç ve görevleri başlıklı 5. maddesinde ‘’Devletin temel amaç ve görevleri…kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.’’ denilmek suretiyle bireyin maddi ve manevi varlığının gelişmesi için devlete sorumluluk yüklenmiştir. Yine Anayasa’nın 17. maddesinde kişinin maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkı düzenlenmiştir.

Son olarak özel hayatın gizliliği başlıklı 20. maddeye 2010 yılında eklenen 3.fıkrada ‘’ Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir.’’ denilmek suretiyle unutulma hakkı anayasa metninde işaret edilmiştir.

Diğer Kanunlarda Unutulma Hakkı

5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’un içeriğin yayından çıkarılması ve erişimin engellenmesi başlıkla 9. maddesi de ‘’İnternet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle kişilik haklarının ihlal edildiğini iddia eden gerçek ve tüzel kişiler ile kurum ve kuruluşlar, içerik sağlayıcısına, buna ulaşamaması hâlinde yer sağlayıcısına başvurarak uyarı yöntemi ile içeriğin yayından çıkarılmasını isteyebileceği gibi doğrudan sulh ceza hâkimine başvurarak içeriğin çıkarılmasını ve/veya erişimin engellenmesini de isteyebilir.’’ hükmü ile unutulma hakkına işaret etmektedir.

Kişisel Verilerin Korunması Kanunu da unutulma hakkının yasal dayanaklarından biridir. Kişisel Verileri Koruma Kanunu unutulma hakkı açısından doğrudan bir düzenleme içermemekle beraber birçok maddesi bu hakka atıf yapmaktadır. Hangi kişisel verilerinin, kim tarafından, hangi amaçla, ne süreyle işlenebileceği; bu kişisel verilerin ne kadar süreyle saklanabileceği, kimlere aktarılabileceği kanunda detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Kanunun 7. maddesinde ‘’Bu Kanun ve ilgili diğer kanun hükümlerine uygun olarak işlenmiş olmasına rağmen, işlenmesini gerektiren sebeplerin ortadan kalkması hâlinde kişisel veriler resen veya ilgili kişinin talebi üzerine veri sorumlusu tarafından silinir, yok edilir veya anonim hâle getirilir.’’ hükmü ile kanuna uygun olarak işlenen kişisel verilerin dahi yok edilmesine imkan tanıyarak bireye, dijital ortamda yer alan bilgilerinin kaldırılmasını talep etmek suretiyle unutulma hakkını kullandırmaktadır.

Unutulma Hakkının Niteliği

Açıklanan hususlar doğrultusunda ‘’Unutulma hakkı temel bir hak mıdır’’ sorusu gündeme gelebilir. Unutulma hakkı dijital çağda bireye tanınan temel hakların en önemlilerinden biridir. Unutulma hakkı anayasa madde 20/3 hükmünde dolaylı olarak yer almaktadır. İlgili madde özel hayatın gizliliğine ilişkin olmakla beraber unutulma hakkı bireyin özgürlüğü, güvenliği, maddi ve manevi varlığını geliştirmesi gibi birçok temel hakla da bağlantılıdır.

Özel ve tüzel kişilere ait verilerin her geçen gün dijital ortamlarda daha çok yer aldığı, daha erişilebilir ve yok edilmesi daha zor hale geldiği düşünüldüğünde unutulma hakkı kanunu gerekliliğinden söz edilebilir. Dijitaleşmenin geçmişi çok yeni olmamakla beraber unutulma hakkının geçmişi hem ülkemizde hem dünyada çok eskiye dayanmıyor. Bu nedenle henüz unutulma hakkı kanunu ülkemiz yasal düzenlemeleri arasında yer almıyor. Yakın gelecek için ise bir zorunluluk olduğunu inkâr etmek pek mümkün görünmüyor.

Unutulma Hakkı Nasıl Kullanılır?

Diğer temel haklardan farklı olarak unutulma hakkının kullanılabilmesi için başvuru gereklidir. Örnek vermek gerekirse birey ifade hürriyetini doğrudan, herhangi bir kanala başvurmadan kullanırken unutulma hakkının kullanılması bireyi rahatsız eden dijital içeriğin internet ortamından, sosyal medyadan kaldırılmasını talep etmesi halinde mümkün olacaktır. Bu talep doğrudan erişilmesi istenmeyen kişisel veriyi işleyene yöneltilmek suretiyle kullanılabilmektedir. Unutulma hakkı başvurusu ile Kişisel Verileri Koruma Kurumu’na talep yöneltilebileceği gibi yargı yolu tercih edilerek de unutulma hakkı kullanılabilmektedir.

Unutulma hakkı davası 5651 sayılı Kanun madde 9 kapsamında içeriğe erişimin engellenmesi, içeriğin yok edilmesi talebiyle açılır. İlgili kanun maddesi 2. fıkra hükmü uyarınca görevli mahkeme Sulh Ceza Mahkemesi’dir. Birey başvurduğu içerik sağlayıcısı içeriği kaldırmadığında Sulh Ceza hakimine başvuracak, talebi hâkim tarafından da reddedilirse Sulh Ceza Mahkemesi yoluyla erişimin yok edilmesini talep edecektir. Özet olarak unutulma hakkı farklı kanallar aracılığıyla kullanılabilmektedir.

Unutulma Hakkı Şartları

Unutulma hakkının şartları;

• Hukuki ve meşru bir sebeple internet ortamında bulunan bir içeriğin mevcut olması gerekmektedir.
• Hukuka uygun olarak dijital ortamda bulunan bu içerik bireyin ya da tüzel kişinin hayatını olumsuz etkiliyor olmalı.
• İçeriğin dijital ortamda bulundurulmaya devam etmesinde kamu yararı olmamalıdır. Bu noktada bir hak çatışmasının varlığından söz etmek gerekir. Toplum hafızasında yer alması gerekmeyen, gelecek nesillerin araştırma hürriyetine müdahale oluşturmayan, gerçek ve tüzel kişilerin hukuki geçmişini ortadan kaldıracak mahiyette olmayan durumlarda bu hak kullanılabilecektir. Unutulma hakkının ve kamunun yüksek yararının çatıştığı noktada kamu yararına üstünlük tanımak gerekebilecektir.

Unutulma Hakkı Süresi

Unutulma hakkı süresi kanunlarımızda düzenlenen hak düşürücü ve zamanaşımı sürelere tabi değildir. Aksine hakkın kullanımı anonimleştirilmesi, silinmesi istenen kişisel veri dijital ortamda bir süre kaldıktan sonra söz konusu olmaktadır. Dijital ortamda bulunan içeriğin erişilebilir olmasında kamu yararının olmadığı hallerde ilgili kişisel veri unutulma hakkı ile anonimleştirilmekte ve silinmektedir. Unutulma hakkı süresi somut olaya göre değişiklik gösterecektir. Kimi zaman tam ad verilmek suretiyle yayınlanan, gerçeği yansıtan bir haber birkaç gün sonra unutulma hakkı gerekçesiyle erişilemez kılınırken kimi zaman 30 yıl önce gerçekleşen bir olay toplumun bu olaydan haberdar olmasında fayda olduğu gerekçesiyle unutulma hakkının kullanılabilmesine imkân tanımayacaktır.

Unutulma Hakkının Sınırları

Unutulma hakkı da diğer temel haklar gibi sınırsız değildir. Unutulma hakkı anayasa madde 13 ve 14 bağlamında sınırlandırılabilecektir.

Unutulma hakkının kapsamı ise bu sınırlandırmalardan ziyade hakkın özünün neyi kapsadığını ihtiva etmektedir. Unutulma hakkı bireyin özel, gizli, kamuya açık hayatıyla doğrudan ilgili olmakla beraber toplumu da doğrudan ve dolaylı olarak ilgilendirmektedir. Şöyle ki terazinin bir kefesinde özel hayatın gizliliği, kişisel verilerin korunması hakkı, diğer kefesinde ise basın hürriyeti, ifade hürriyeti, araştırma hürriyeti vardır. Bu haklardan hangisine üstünlük tanınacağı hususu ise somut olaya göre değerlendirilmelidir. Geçmişe sünger çekme olanağı sağlayan unutulma hakkı adeta George Orwell’ın 1894 romanındaki gibi geçmişin yok edilmesi, geçmişin değiştirilmesi şeklinde kullanılamayacaktır. Bireye sonsuz bir talep hakkı vermek suretiyle bilgiye erişimin imkânsız hale getirilmesi, sosyal faydayı hiçe sayarak bilgilerin dijital arşivlerden çıkarılması mümkün değildir.

Düşüncelerin ve değer yargılarının açıklanması ifade özgürlüğü ve basın özgürlüğü ilkeleri içinde değerlendirilir. Basın hürriyeti ile basının özgürce yayın yapmasının anayasada güvence altına alındığı görülmektedir. Basına sağlanan güvencenin amacı; toplumun sağlıklı, mutlu ve güvenlik içinde yaşayabilmesini gerçekleştirmektir. Anayasa’nın 27. maddesinde ise bilim ve sanat hürriyeti ‘’Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.’’ şeklinde düzenlenmiştir. Bilim ve sanat hürriyeti insanlığın gerçekliğe ulaşması bakımından önemli bir araçtır. Anılan bu haklar kural olarak ancak kendi ilkeleri çerçevesinde sınır tanırlar ve istisnaen ancak insan yaşamına yönelen bir tehlike olasılığında kısıtlanabilirler. Bunun ötesine geçilerek yapılan sınırlamalar, ifade ve basın hürriyetini ihlal edecek, toplumun bilimsel düşüncelerle buluşmasını önleyebilecek ve dolayısıyla gerçekliğe ulaşılmasını engelleyebilecektir. Bu menfaatlerin unutulma hakkı ile çatışması halinde haklardan birine üstünlük tanınmak zorundadır.

Unutulma hakkının kapsamı değerlendirilirken tüm bu hususlar göz önünde tutularak; kamu menfaati ve bireyin menfaati arasında bir denge sağlanmalıdır.

Kararlar Işığında Unutulma Hakkı

Unutulma hakkı yargı kararları ışığında incelenirken Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın 2014 yılında verdiği Google İspanya kararına değinmek gerekir. ABAD Google İspanya kararında; arama motorunda yapılan aramada çıkan sonuçlar “geçersiz, eksik, tamamen ilgisiz veya sonradan ilgisiz hale gelmiş” ise arama motorları tarafından internet ortamına yüklenen amacını aşan söz konusu kişisel verilerin ve buna ilişkin sonuç listesinde yer alan bilgilerin silinmesi gerektiğinin belirtilmiştir. Kararda ayrıca ilke olarak kişinin özel hayatının gizliliği hakkının, arama motorunun ekonomik çıkarı ile söz konusu kişi adına yapılan arama üzerine kamunun bilgiye erişim hakkının diğer bir ifadeyle bilgi alma hakkının üzerinde olduğu, bu kuralın yalnızca kamunun bilgiyi öğrenmede üstün bir yararı bulunmakta ise uygulanmayacağının ifade edilmiştir.

Kişisel Verileri Koruma Kurumu Kararı

2020 yılında Kişisel Verileri Korumu Kurumu tarafından verilen bu karar hakkın nasıl kullanılacağına da cevap niteliğindedir;

•  Öncelikli olarak ilgili kişi (kişisel verisi işlenen ve bu verinin/verilerin kaldırılmasını talep eden) veriyi işleyene başvurmalı
•  Sonuç alınamaması halinde KVK Kurulu’na eş zamanlı olarak da yargı yoluna başvurabilmektedir.

İlgili kararda altı çizilmesi gereken bir diğer husus ise ülkemiz vatandaşlarının unutulma hakkını kullanabilmesi adına gerekli adımların atılacağı sinyalidir.

Yargıtay Kararları

Hukuk Genel Kurulu’nun bu kararı Yargıtay’ın hem unutulma hakkının süresi hem de unutulma hakkının kapsamı konuları nasıl değerlendirdiğini ortaya koymaktadır. Unutulma hakkı süresi somut olaya göre değerlendirilmiş ve 4 yıl önce gerçekleşen bir olay -unutulma hakkı şartları mevcut ise- unutulma hakkının kullanımı için yeterli görülmüştür.

Kararda unutulma hakkı kapsamı yönünden de ABAD Google Kararı’na atıf yapılarak bir değerlendirme yapılıp; üstün kamu yararının mevcut olmadığı durumlarda kişisel verilerin açık bir şekilde işlenemeyeceği ifade edilmiş, somut olay çerçevesinde bilim özgürlüğü ile çatışan unutulma hakkına üstünlük tanınmıştır.

Anayasa Mahkemesi Kararı

Yukarıda izah ettiğimiz, kararda da ifade edildiği üzere unutulma hakkı kullanılırken kişisel veriyi dijital hafızaya işleyen veri işleyene, veri sorumlusuna talep yöneltilmelidir. Yöneltilen bu talep dikkate alınmadığında, bireyin bilinmesini istemediği veri hala dijital ortamda yer alıyor ise dava açılarak, KVK Kurumu’na başvurularak hak kullanılabilmektedir.

Yine kararda haberin internet ortamında ulaşılabilir olmasının gerekliliği toplumsal açıdan haber değerinin devam edip etmediğine göre belirlenmiş ve basın özgürlüğüyle çatışan unutulma hakkına üstünlük tanınmıştır.

Unutulma hakkı Yargıtay kararları değerlendirildiğinde; iki menfaatin karşı karşıya geldiği durumlarda hukuk düzeninin çatışan iki değeri aynı zamanda koruma altına alamayacağı, bu iki değerden birinin diğerine üstün tutulması gerektiği, bunun sonucunda da, daha az üstün olan yararın daha çok üstün tutulması gereken yarar karşısında o olayda ve o an için korumasız kalmasının uygun kabul edildiği görülmektedir. Bu durumda Yargıtay’ın temel ölçütü ise kamu yararıdır.

AİHM Kararı

Haklar arasında bir çatışma mevcut olduğu her durumda unutulma hakkına üstünlük tanınmamaktadır. Nitekim AİHM M.L. VE W.W. v. Almanya kararında çatışan menfaatlerden basın özgürlüğüne üstünlük tanınmıştır. İlgili kararda başvurucular yargılandıkları ceza davası sonucu mahkûm edilmiş, dava ile ilgili yapılan radyo yayınında başvurucuların tam adları verilerek röportaj yapılmış, bu röportaj dijital arşivlerde erişime açık tutulmuştur. Başvurucular açık bilgileriyle verilen bu röportajın erişilebilir olmasından rahatsız olmuş ve yargı yolları ile bu röportajın anonimleştirilmesini talep etmişlerdir. Taleplerinin reddedilmesi üzerine Sözleşme’nin 8. maddesinde düzenlenen özel hayata saygı hakkının ihlal edildiği gerekçesi ile mahkemeye başvurmuştur.

AİHM bir ceza yargılamasından toplumun haberdar olmasında kamu yararı olduğuna kanaat getirmiş, Sözleşme’nin 8. maddesinde düzenlenen özel hayata saygı hakkını ihlal edilmediğine karar vermiştir.