Ceza Hukukunda Yaptırım Teorisi
Ceza hukukunda yaptırım cezalar ve güvenlik tedbirleri şeklinde ikili ayrıma tabi tutulmuştur. Ceza hukuku yaptırım teorisi kanunda cezalar, güvenlik tedbirleri, cezanın belirlenmesi ve bireyselleştirilmesi, dava ve cezanın düşürülmesi şeklinde düzenlenmiştir. ‘Ceza hukukunda yaptırımlar nelerdir?’ dendiğinde cezalar, güvenlik tedbirleri hususu ilk olarak ele alınmaktadır. Yaptırımlar hususunda cezanın uygulanması bakımından failde kusurluluk önemli iken güvenlik tedbirleri failin kusur yeteneğinin olmaması halinde de mümkün hale gelmektedir. Ceza hukukunda yaptırım teşkil eden cezaların ve güvenlik tedbirlerinin kanunda belirtilmesi gerekir. Açıkça belirtilmeyen yaptırımlar bu sebeple uygulanamaz. Davanın ve cezanın düşmesi ceza hukuku yaptırım teorisi içerisinde el alınmıştır. Dava ve cezanın düşmesi türleri şu şekildedir:
- Sanığın veya hükümlünün ölümü
- Af
- Zamanaşımı
- Şikayetten Vazgeçme
- Uzlaşma
- Önödeme
O halde ceza hukukunda geçerli olan yaptırımlar şu şekilde sıralanabilir:
A. Cezalar
- Hapis Cezası
- Adli Para Cezası
B. Güvenlik Tedbirleri
- Tck m.53-60 da sayılan haller
Cezalar
Ceza hukukunda yaptırım türlerinden biri olan cezalar devlet tarafından kişiye işlediği suç nedeniyle uygulanan caydırıcılık niteliği taşıyan yaptırımlardır. Cezalar TCK 45-52. maddelerinde düzenlenmiştir. TCK m.45 de ‘Suç karşılığı uygulanan yaptırım olarak cezalar, hapis ve adli para cezalarıdır.’ şeklinde belirtilmiştir. Türk ceza hukukunda yaptırımlar sistemi içerisindeki hapis cezaları ceza hukuku yaptırım teorisi bağlamında özgürlüğü bağlayıcı cezalar niteliğine haiz iken adli para cezaları malvarlığına yönelik cezalardır.
Ceza Hukukunda Yaptırım/Cezaların Sınıflandırılması
Ceza hukukunda yaptırım türü olarak düzenlenen ceza türleri nelerdir? Türk ceza hukukunda yaptırımlar sistemi içinde cezalar hapis cezaları ve adli para cezaları olmak üzere ikili ayrıma tutulmuştur. Adli para cezaları malvarlığına etki gösteren cezalar olmakla birlikte hapis cezaları özgürlüğü bağlayıcı ceza niteliği taşımaktadır. Hapis cezaları ceza infaz kurumunda çektirilir. TCK m.46 da hapis cezaları şu şekilde sıralanmıştır:
- Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası,
- Müebbet hapis cezası,
- Süreli hapis cezası
Ceza Hukukunda Yaptırım Türleri-Hapis Cezaları
Ceza hukuku yaptırımları nelerdir? Ceza hukukunda geçerli olan yaptırımlar daha çok cezaların caydırıcılığını sağlama amaçlıdır. Ancak bazı durumlarda cezanın caydırıcılığı hususunda istenen etkiyi göstermeyeceğinden hareketle hapis cezalarının sakıncalarının giderilmesi bakımından özel infaz şekilleri getirilmiştir. Erteleme, koşullu salıverilme ve kısa süreli hapis cezalarının seçenek yaptırımlara çevrilmesi gibi kurumlar hapis cezalarının sakıncalarını gidermeye yönelik ceza hukukunda yaptırım dahilinde olan infaz şekilleridir.
Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası
‘Hapis cezası içinde öngörülen ceza türleri nelerdir?’ denildiğinde ilk olarak ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını görmekteyiz. Türk ceza hukukunda yaptırımlar sistemi içerisindeki ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası hükümlünün hayatı boyunca devam eden bir ceza türüdür. Kanun ve Cumhurbaşkanınca çıkarılan yönetmelikte belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ölüm cezasının yerine getirilen bir yaptırımdır. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun ilgili maddelerine göre ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını, müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar yirmi dört yılını, diğer süreli hapis cezalarına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının yarısını infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler. Koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre;
a) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuzaltı,
b) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuz,
c) Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuz altı yıldır. Tekerrür halinde ise ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının otuz dokuz yılının infaz kurumunda iyi hâlli olarak çekilmesi durumunda, koşullu salıverilmeden yararlanılabilir.
Müebbet Hapis Cezası
‘Ceza hukuku yaptırımları nelerdir?’ dediğimizde bunun ilk kolunu cezalar diğer kolunu ise güvenlik tedbirleri oluşturmaktadır. Ceza hukuku müeyyideleri içinde yer alan müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun ilgili maddelerine göre müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar yirmi dört yılını infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler. Koşullu salıverilme için infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuz yıldır.
Süreli Hapis Cezası
Ceza hukukunda geçerli olan yaptırımlar içerisinde düzenlenen bir diğer hapis cezası süreli hapis cezasıdır. Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamayan cezalardır. Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır. TCK ya göre kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre belirli durumlara çevrilebilir.
Bunlar ceza hukukunda yaptırım türü olan kısa süreli hapis cezasının
a) Adlî para cezasına,
b) Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesine,
c) En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmeye,
d) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanmaya,
e) Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanmaya,
f) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya, çevrilebileceği şeklindedir.
Adli Para Cezası
Ceza hukuku yaptırımları nelerdir? diye sorduğumuzda ilk ayrım cezaların olması şeklinde olup adli para cezası da bu ceza hukuku müeyyideleri içindedir. Türk ceza hukukunda yaptırımlar sistemi içerisinde kişinin malvarlığını etkileyen adli para cezası kişinin suç işlemesiyle verilen ceza hukukunda geçerli olan yaptırımlar içerisindedir. Ceza hukukunda geçerli olan yaptırımlar içerisindeki adli para cezası, beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde yediyüzotuz günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılmasıyla hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet hazinesine ödenmesinden ibarettir. Belirlenecek her bir gün için en az yirmi en fazla yüz Türk Lirası ödenir. Miktar kişinin ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde tutularak belirlenir.
Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 2021/1618 E., 2021/6673 K.
Sanık hakkında, 2863 sayılı Kanunun 65/1. maddesi gereğince belirlenen 1000 gün karşılığı adli para cezasından, TCK’nın 62. maddesi uyarınca 1/6 oranında indirim yapılarak 883 gün adli para cezasına hükmolunmasından sonra, adli para cezasının günlüğü takdiren 20 TL üzerinden paraya çevrilmesi sırasında 16.660,00 TL yerine, hesap hatası sonucu 24.990,00 TL şeklinde belirlenmesi suretiyle fazla ceza tayini,… isteme uygun olarak KANUN YARARINA BOZULMASINA, 07/10/2021 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.
Türk ceza hukukunda yaptırımlar sistemi içindeki adli para cezası için kanunumuzda ‘gün para ceza sistemi’ benimsenmiştir. Gerekçeye göre kişinin ödeme gücünün belirlenmesiyle suç işleyen zengin ile fakir arasındaki eşitsizliği gidermektedir. TCK m.52/4′ e göre hâkim adli para cezasının taksit süresinin iki yılı geçmemek ve taksit miktarının dörtten az olmaması kaydıyla taksitle ödenmesine karar verebilir.
Peki adli para cezasının süresinde ödenmemesi durumunda uygulanacak ceza hukuku müeyyideleri ne olacaktır? CvGTİHK 106. maddesinin 3.fıkrasına göre hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içinde adli para cezasını ödemezse, Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen kısma karşılık gelen gün miktarı hapis cezasına çevrilerek, hükümlünün iki saat çalışması karşılığı bir gün olmak üzere kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verilir.
Ceza Hukukunda Yaptırım Türleri-Güvenlik Tedbirleri
Ceza hukukunda yaptırım cezalar dışında güvenlik tedbiri alınması durumunu da taşır. Güvenlik tedbiri failin suç niteliği taşıyan fiili dolayısıyla faildeki tehlikelilik halinin kaldırılmasına ilişkin alınan tedbirlerdir. Bu tedbirlerin amacı faildeki tehlikeliliği kaldırmaktır. Ceza Hukukunda yaptırım türü olarak düzenlenen güvenlik tedbirleri bu hususta faile ceza verme niteliği taşımaz. Fail kusurlu bile olmasa güvenlik tedbirinin uygulanması mümkündür. Tedbirler TCK’nın 53-60. maddelerinde düzenlenmiştir.
Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma
Ceza hukuku müeyyideleri içinde düzenlenen güvenlik tedbirlerinden ilki belli haklardan yoksun bırakılmadır. Kişinin işlediği suç dolayısıyla toplumun kişiye olan güveninin sarsılmasından sebeple kişi belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılır. Ceza hukukunda yaptırım türü olarak düzenlenen güvenlik tedbirleri içerisinde yer alan bu tedbirde kişi kasten işlemiş olduğu bir suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetinin sonucu olarak belirli haklardan yoksun bırakılır. Aynı zamanda işlemiş olduğu suç dolayısıyla mahkûm olduğu hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz.
Kasten işlenen suçtan dolayı mahkûmiyet sonucunda kişi:
- Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; TBMM üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten,
- Velayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan,
- Vakıf, dernek, sendika, şirketi kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan,
- Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten yoksun bırakılır.
Bazı durumlarda taksirle işlenen suçtan dolayı da belirli hakları kullanmaktan yoksun bırakılabilir. TCK m.53/6 ya göre belirli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla taksirli suç işlenmesi halinde bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya da sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebilir.
Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 2019/8360 E., 2021/6529 K.
Taksirle yaralama suçundan sanığın mahkûmiyetine ilişkin hüküm, sanık tarafından temyiz edilmekle dosya incelenerek gereği düşünüldü:
Sanık hakkında hükmedilen 1.826 TL adli para cezası miktar ve karar tarihi itibariyle kesin nitelikte ise de; güvenlik tedbiri olarak sürücü belgesinin de geri alınmasına karar verilmesi nedeniyle hükmün temyizinin mümkün olduğu anlaşıldığından, hükmün kesin olduğundan bahisle temyiz talebinin reddine karar verilmesi gerektiğine yönelik tebliğnamedeki görüşe iştirak edilmemiştir.
Müsadere
Ceza hukukunda yaptırım türü olarak düzenlenen güvenlik tedbirleri içinde yer alan bir diğer tedbir müsaderedir. Müsadere ceza kanunumuzda eşya ve kazanç müsaderesi şeklinde ayrıma tabi tutulmuştur. Ceza hukuku yaptırım teorisi içinde ele alınan müsadere, kanunda suçun işlenmesinde kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen ya da suçtan meydana gelen eşyanın ve suçun işlenmesi ile elde edilen veya suçun konusunu oluşturan ya da suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaatlerin de müsaderesine hükmolunur şeklinde düzenlenmiştir.
Müsadere de amaç işlenen suç nedeniyle eşyanın yahut kazancın devletin mülkiyetine geçmesi ve böylece tehlikelilik taşıyan eşyaların suçun önlenmesi için elinden alınmasıdır. Ceza hukuku müeyyideleri içindeki tedbirlerden olan eşya müsaderesi TCK m.54′ de düzenlenmiş ve suçun işlenmesine tahsis edilen eşyanın tüketilmesi, ortadan kaldırılması halinde eşyanın değeri kadar paranın müsaderesine karar verilir şeklinde düzenlenmiştir. Aynı zamanda madde metnine göre üretimi, bulundurulması, kullanılması, taşınması, alım ve satımı suç oluşturan eşyanın her halde müsadereye hükmolunacağı açıktır. Kazanç müsaderesinde elde edilen kazancı müsadere etmenin temel mantığını ise suç işleme sonucunda kazanç elde etmeye engel teşkil etmek oluşturmaktadır.
Yargıtay 8. Ceza Dairesi 2021/10160 E., 2021/18771 K.
… Kriminal Polis Laboratuvarı Müdürlüğü tarafından düzenlenen 27.03.2009 tarihli ekspertiz raporunda suça konu tabancanın 6136 sayılı Kanun kapsamında yasak niteliği haiz silahlardan olduğunun tespit edilmesine rağmen, ruhsatsız tabanca ve 2009/1027 numaralı emanete alınan şarjör, çekirdek ve kovandan ibaret suç eşyasının müsaderesi hakkında hüküm kurulmaması, bozmayı gerektirmiş…
Çocuklara Özgü Güvenlik Tedbirleri
‘Ceza hukuku yaptırımları nelerdir?’ sorusuna cezalardan sonra verilecek ilk yanıt güvenlik tedbirleridir. TCK m. 56′ ya göre bu tedbirlerin neler olduğu ilgili kanunda gösterilir şeklinde belirtilmiştir. Madde metnine göre söz konusu kanun Çocuk Koruma Kanunu’ dur. Kanunda çocuklara özgü koruyucu ve destekleyici tedbirler getirilmiştir. ÇKK m.5/1′ e göre ‘Koruyucu ve destekleyici tedbirler, çocuğun öncelikle kendi aile ortamında korunmasını sağlamaya yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında alınacak tedbirlerdir.’
Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri
Akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri ceza hukukunda yaptırım türü olarak düzenlenen güvenlik tedbirleri içerisinde olup TCK m.57′ de düzenlenmiştir. Maddeye göre fiili işlediği sırada kişi akıl hastası ise yüksek güvenlikli sağlık kurumlarında koruma ve tedavi altına alınırlar. Sağlık kurulunca düzenlenen raporda toplum açısından tehlikeliliğinin kalktığına yahut azaldığının belirtilmesi üzerine mahkeme veya hâkim kararıyla serbest bırakılabilir. Suç işleyen alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlısı kişiler için ise güvenlik tedbiri olarak, alkol ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlılarına özgü sağlık kuruluşunda tedavi altına alınmasına karar verilir. Yalnız bu bağımlılığın akıl hastalarında olduğu gibi algılama yeteneğini önemli şekilde etkilemesi gerekmektedir.
Suçta Tekerrür Ve Özel Tehlikeli Suçlular
Ceza hukuku yaptırım teorisi bağlamında ele alınan diğer bir tedbir olan tekerrür ceza kanunumuzda önceden işlenen suçtan dolayı verilen hüküm kesinleştikten sonra yeni bir suçun işlenmesi hali olarak tanımlanmıştır. Tekerrür bu şekilde tanımlanmış olup uygulanmayacağı haller şu şekildedir:
- Tekerrür hükümleri kasıtlı suçlarla taksirli suçlar ve sırf askerî suçlarla diğer suçlar arasında
- Kasten öldürme, kasten yaralama, yağma, dolandırıcılık, uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti ile parada veya kıymetli damgada sahtecilik suçları hariç olmak üzere; yabancı ülke mahkemelerinden verilen hükümler
- Fiili işlediği sırada on sekiz yaşını doldurmamış olan kişilerin işlediği suçlar dolayısıyla uygulanmaz.
Tekerrürün sonuçları açısından ise sonraki suç için kanunda hapis cezası ile adli para cezası seçimlik olarak gösterilmişse hapis cezasına hükmolunur. Aynı zamanda mükerrir hakkında cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbiri uygulanır.
Sınır Dışı Edilme
TCK m.59′ da ‘İşlediği suç nedeniyle hapis cezasına mahkûm edilen yabancı, koşullu salıverilmeden yararlandıktan ve her halde cezasının infazı tamamlandıktan sonra, durumu, sınır dışı işlemleriyle ilgili olarak değerlendirilmek üzere derhal İçişleri Bakanlığına bildirilir.’ şeklinde düzenlenmiştir. Madde gerekçesine göre sınır dışı edilmenin İçişleri Bakanlığının takdir yetkisinde olması sebebiyle idari tedbire dönüştüğü vurgulanmıştır.
Tüzel Kişiler Hakkında Güvenlik Tedbirleri
Ceza hukukunda yaptırım türü olarak düzenlenen güvenlik tedbirleri içerisindeki bir diğer tedbir TCK m.60’da yer alan tüzel kişiler hakkında güvenlik tedbirleridir. Maddeye göre bu tedbirler iznin iptali ve müsaderedir. Bir kamu kurumunun verdiği izne dayalı olarak faaliyette bulunan özel hukuk tüzel kişisinin organ veya temsilcilerinin iştirakiyle ve bu iznin verdiği yetkinin kötüye kullanılması suretiyle tüzel kişi yararına işlenen kasıtlı suçlardan mahkûmiyet halinde iznin iptaline karar verilir. Bu hükümler kanunun ayrıca belirttiği hallerde uygulanmaktadır.
Kaynakça
Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, KOCA, ÜZÜLMEZ, 13. Baskı
Türk Ceza Kanunu
Yargıtay Kararları
Çok teşekkür ederiz.
Faydalı bir yazı olmuş. Emeğinize sağlık.