Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi

Genel Olarak

Yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi; söz konusu yabancı mahkemelerce verilen kararların Türk hukukunda hüküm doğurması açısından son derece önemlidir. Mahalli mahkeme kararları gibi; hukuki sonuç doğurabilmesi için yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi ile gerçekleşir. Yabancı mahkeme kararının niteliğine göre ya tanınması ya da tenfizi gündeme gelir. Diğer bir ifadeyle tanınması gereken bir yabancı mahkeme kararını tenfize konu edemeyiz.

Yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi MÖHUK md.50 vd. hükümlerinde düzenlenmiştir. İlgili yabancı mahkeme kararının, tanıma ve tenfiz kararına konu olabilmesi; için taşıması gereken nitelikler md.50’de düzenlenmiştir. Bu şartların tanıma ve tenfiz için ön şartlar niteliğinde olduğunu söyleyebiliriz. Zira bu ön şartları taşıyan yabancı mahkeme kararları; MÖHUK md.54 ve 55/2’te öngörülen diğer şartlara da tabi tutulacaktır. Her ne kadar md.50’nin kenar başlığı “tenfiz kararı” şeklinde olsa da; ilgili ön şartlar tanıma bakımından da geçerlidir.

MÖHUK md.50’ye göre; “(1) Yabancı mahkemelerden hukuk davalarına ilişkin olarak verilmiş ve o devlet kanunlarına göre kesinleşmiş bulunan ilamların Türkiye’de icra olunabilmesi yetkili Türk mahkemesi tarafından tenfiz kararı verilmesine bağlıdır. (2) Yabancı mahkemelerin ceza ilamlarında yer alan kişisel haklarla ilgili hükümler hakkında da tenfiz kararı istenebilir.”

Tanıma ve Tenfiz

Yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi genel olarak baktığımızda mahkeme kararları iki tür sonuç doğurur; Kesin hüküm ve icra edilebilirlik. Tanıma yabancı bir mahkemedeki kararın kesin hüküm ve kesin delil etkisinin; yabancı ülkede de kabulü olarak tanımlayabiliriz. Tenfiz ise bakıldığında tanımayı da kapsamakla birlikte; yabancı mahkeme kararlarının icra edilebilirlik etkisini de kapsayan bir dava olarak ifade edebiliriz. Diğer bir ifade ile “tenfiz ne demek?” diye sorduğumuzda aklıma mahkeme kararlarının kesin hüküm ve kesin delil etkisi ile birlikte; yabancı mahkeme kararlarının icrası noktasında icra edilebilirlik etkisi de göz önünde bulundurulmalıdır.

Hangi Nitelikteki Kararlar Tanıma Davasının Konusunu Oluşturur?

Tanıma davasına konu olabilecek yabancı mahkeme kararlarının esasen niteliğine baktığımızda cebri icraya konu olamayan kararlardır. Şöyle ki bir hukuki ilişkinin veya hakkın varlığı veyahut yokluğu hakkında bir karar elde etmek için açılan dava sonunda verilen tespit kararlar tanımanın konusunu oluşturmaktadır. Bununla birlikte maddi hukuka ait bir durumun kurulması, değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması için ilgilinin mahkeme dışında yapacağı beyanın yetmemesi ve dava yoluna başvurulduğunda verilen inşai (yenilik doğurucu) kararlar da tanıma davasının konusunu oluşturmaktadır. Örneğin; boşanma, evlenmenin butlanı, nesebin reddi gibi kararlar…

Hangi Nitelikteki Kararlar Tenfiz Davasının Konusunu Oluşturur?

Yabancı mahkemece verilmiş bir karar; şayet bir şeyin verilmesine, yapılmasına ya da yapılmamasına yönelik bir eda kararı niteliğinde ise bu noktada o kararın sadece kesin hüküm ve kesin delil etkisinin tanınması davacı bakımından tatmin edici olmayacaktır. Çünkü eda kararları hem kesin hüküm kuvveti hem de icra kabiliyeti taşır. Bu sebeple yabancı mahkemelerce verilen eda kararları, Türkiye’de tenfiz davasının konusunu oluşturacak ve Türkiye’de icra edilebilmeleri için tenfiz edilmeleri gerekecektir.

Bazen de yabancı mahkeme kararlarının hükümlerinin bir kısmı tanımaya bir kısmı ise tenfize ilişkin olabilmektedir. Örneğin yabancı mahkeme kararında; eşler arasındaki evlilik bağının sona ermesinin yanında nafakaya ve çocuğun velayetine ilişkin hükümleri barındırabilmektedir. İşte bu noktada boşanma hükmü tanımaya, nafaka ve velayet hükümleri ise tenfiz konusunu oluşturur.

Tanıma ve Tenfiz Ön Şartlar (md.50)

Yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi bakımından ilgili ön koşullar md.50’de düzenlenmiştir. Buna göre yabancı mahkeme tarafından verilen bir kararın bulunması; kararın hukuk davalarına ilişkin olması ve verildiği devlet hukuku uyarınca kesinleşmiş olmasıdır.

Yabancı Bir Devlet Mahkemesi Tarafından Verilmiş Bir İlamın Bulunması

Yabancı bir kararın mahkeme kararı olup olmadığı meselesi esasen verildiği ülkenin hukukuna göre belirlenmektedir. Bu noktada önemle belirtmek gerekir ki ilgili ülke hukukunun mahkeme kararı niteliğini verdiği kararın; tanıma ve tenfiz devleti açısından mahkeme kararı olarak kabul edilmemesi de gündeme gelebilmektedir. Bu sebeple yabancı hukuka göre mahkeme kararı olarak kabul edilen kararın; tanıma ve tenfiz devleti hukukuna göre de bir mahkeme kararı olması gerekmektedir.

Hukukumuzda kural olarak yalnızca yabancı ilamların tanınması ve tenfizi kabul edilmiştir. İlam, bir davanın mahkemece hükme bağlandığını gösteren belgedir. Bu sebeple mahkemece verilen her karar ilam niteliğini haiz değildir. Ara kararlar, tedbir niteliği taşıyan geçici kararlar, iflas kararları tanıma ve tenfiz konusunu oluşturamaz. MÖHUK md.55 ve 58/2 gereği ihtilafsız kaza kararlarının da; tanıma ve tenfiz edilmesinin mümkün olacağı düzenlenmiştir.

Yabancı Mahkeme Kararının Hukuk Davalarına İlişkin Olması

Önemli olan kararı veren mahkemenin sıfatı veya karara verilen isme göre değil de; kararın hükümlerinin taşıdığı nitelik iyi tespit edilmelidir. Kararın hukuk davasına ilişkin olup olmadığının nitelendirilmesi ise Türk hukukuna göre yapılacaktır. MÖHUK md.50 gereği; hukuk davasına ilişkin kararın özel hukuk ilişkilerinden kaynaklı uyuşmazlığı çözmek için verilmiş olması gereklidir ve yeterlidir. Ceza kararları içinde yer alan; tazminat veya alacak niteliği taşıyan, ehliyetin sınırlandırılmasıyla ilgili kişisel haklarla ilgili olan hükümlerin tenfizi mümkündür. Ancak cezai nitelikteki kararların tenfizi mümkün değildir.

Kararın Kesinleşmiş Olması

Yabancı mahkeme kararının kesinleşmiş olması şartı ancak verildiği ülke hukukuna göre; hem şekli hem maddi anlamda kesinleşmiş bir mahkeme kararı olması halinde sağlanabilmektedir. Şekli ve maddi anlamda kesinleşip kesinleşmediği ise kararın verildiği ülke hukukuna göre belirlenecektir. Bu bakımdan MÖHUK md.53/(b) gereği; bu durumun ispatı noktasında davacı kesinleşme şerhi veya belgesini dava dilekçesine eklemelidir. Kesinleşmenin ispat şekli de verildiği ülke hukukuna tabidir. Yabancı mahkeme kararlarının kesinleşmesi bazı hukuk sistemlerinde karar altına yazılan ve hakim tarafından imzalanan şerhle; bazı ülkelerde ise bir ek veya ara karar ile, bazı ülke sistemlerinde ise resmi bürodan verilen belgelerle açıklanmaktadır.

Türk hukukunda mirasçılık belgeleri kesin hüküm niteliğini taşımadıkları için tanıma ve tenfiz konusunu oluşturmamaktadır. (Yargıtay’ın mirasçılık belgelerinin tanıma ve tenfiz edilmesi noktasında bu belgeler kesinleşme niteliğini haiz olmadığı için reddeden kararlarından biri: Yargıtay 2. HD, E.2004/13533, K.2004/15443, T.21.12.2004)

Önemle ifade etmek gerekir ki; Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası anlaşmalarda, kesinleşmemiş bazı kararların tanıma ve tenfiz konusu olması mümkündür. Örneğin; Çocuklara Karşı Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine İlişkin 1958 tarihli La Haye Sözleşmesi’nde; geçici nitelikteki tedbir kararlarının da akit devletlerce tanınması ve tenfizinin mümkün olduğu kabul edilmiştir.

Türkiye ile Tanıma Tenfiz Anlaşması Yapan Ülkeler

Bahsettiğimiz üzere yabancı mahkeme kararının tenfizi için karşılıklılık olması gerekir. Türkiye ile tanıma tenfiz anlaşması yapan ülkeler ise; Almanya, Fransa, Belçika, İtalya, Romanya, Tunus, KKTC, Avusturya, Irak, Polonya, Ürdün, Cezayir, Azerbaycan, Hollanda, Arnavutluk, Çin, Gürcistan, Rusya, Ukrayna, Suriye, İsviçre, İran, İngiltere, Yunanistan, ABD, İzlanda, Japonya, Portekiz, Ermenistan, Estonya, Finlandiya, Litvanya, Sırbistan, Macaristan, Slovakya, Makedonya, Hırvatistan, Bosna Hersek, Bulgaristan, İspanya, Moldova, Kazakistan, Tacikistan.

Karar Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Giren Bir Konuda Verilmiş Olmamalıdır ve Yabancı Mahkeme Kendisini “Aşırı Yetki” Oluşturacak Şekilde Yetkili Görmüş Olmamalıdır

Yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi noktasında; verilen yabancı kararın Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine giren bir konuda verilmemiş olması gerekir. Bu şart bakımından münhasır yetkiden anlamamız gereken uyuşmazlığın mutlaka Türk mahkemelerinde görülmesi gerekip; bu doğrultuda da daima yetkili mahkemenin bulunduruluyor olmasıdır. Unutulmamalıdır ki; Türk hukukundaki her kesin yetki kuralı MÖHUK bakımından münhasır yetkili olmayabilmektedir.

Şu durumlarda münhasır yetki kuralı gündeme gelir; Türkiye’de bulunan taşınmazların aynına ilişkin davalara dair yetki kuralı (HMK md.12) münhasır niteliktedir. İİK’da yer alan icra ve iflasa ilişkin davalar (md.72/8, 89/3, 142/1, 154, 235/1, 258, 259/4); SMK kapsamındaki patent, tasarım, coğrafi işaret ve markanın tescil, terkin, tashih veya iptaline dair davalarda; Türk mahkemelerinin yetkisi münhasır niteliktedir. Bu konularda yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi kabul edilemez. Ayrıca Yargıtay vesayet işlerinde Türk mahkemelerinin yetkisinin münhasır nitelikte olduğunu; bu sebeple tanıma ve tenfiz konusunu oluşturamayacağı kanaatindedir.

Diğer şart ise; yabancı kararı veren mahkemenin, dava konusuyla veya taraflarla bir ilişki bulunmadığı halde kendisini yetkili kılmasıdır; buna aşkın yetki denir. Aşkın yetkinin bir tenfiz engeli olabilmesi için; bu durumun tenfiz davasında davalı tarafın itiraz konusu yapmış olması gerekir. Aksi halde Türk mahkemesi bu durumu doğrudan tenfiz engeli yapamaz.

Karar, Türk Kamu Düzenine Açıkça Aykırı Olmamalıdır

Yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi noktasında ; kararın Türk kamu düzenine aykırı olmamalıdır ve hakimin bu konuda geniş bir takdir yetkisi vardır. Takdir yetkisi kullanılırken kararda yer alan hükmün Anayasa’nın, hukuk sisteminin temel ilkelerine; Türk toplumunun örf-adet ve ahlak kurallarına riayet edilmelidir. Tenfiz davası hakimi söz konusu kararın; sırf Türk hukukundakinden farklı maddi ve usul kurallar uygulanarak verildiğinden kamu düzenine aykırılıktan hareketle tanıma ve tenfiz talebini reddedemez. (bkz; Yargıtay HGK E.2013/11-1135 K.2014/973 sayılı ve 26.11.2014 tarihli kararı.)

Yabancı karardaki hükümlerin kısmen ya da tamamen Türk hukukunda emredici nitelikteki kurallarla düzenlenmesi; direkt olarak kamu düzenine aykırılık teşkil etmez.

Bunun yanı sıra dayandığı maddi vakıa ile hüküm arasında çelişkili kararlarla Türk mahkemesi tarafından verilen ve kesinleşmiş bir kararla çelişecek kararlar da kamu düzenine açıkça aykırı sayılabilmektedir. Türk hukukunda revizyon yasağı söz konusudur. Revizyon yasağı bir diğer ifadeyle esasa girme yasağıdır. Revizyon yasağı benimsendiği için tenfiz mahkemesi, yabancı mahkemelerin doğru bir karar verip vermediğini, delilleri doğru değerlendirip değerlendirmediğinin, hukukun doğru uygulanıp uygulanmadığını tenfiz davasında incelenmesini engelleyen bir ilkedir.

Bu bakımdan yabancı kararda Türk hukukunun uygulanmamış olması veyahut da yanlış uygulanması söz konusu revizyon yasağı gereğince, tanıma ve tenfiz davasında incelenemeyeceğinden, Türk kamu düzenine aykırılık teşkil etmeyecektir.

Karar, Davalının Savunma Haklarına Riayet Edilerek Verilmiş Olmalıdır

Bu şart bakımından 54/ç’deki hallerden birine riayet edilmemiş olması davalının savunma haklarının gözetilmediğini gösterir. Ancak MÖHUK bağlamında tanıma ve tenfiz davalarında; savunma haklarına uygun davranılmadığının bir ret sebebi olarak görülmesi davalının itirazına bağlıdır. Savunma hakkına riayet edilip edilmediği meselesi esas davanın görüldüğü ülke hukukuna göre belirlenecektir.

Bunun yanı sıra yargılamanın yapıldığı ülke hukukuna göre davalının savunma haklarına riayet edilmişse de; mahkemenin tarafsız olmaması halinde veya davalının şahsı dikkate alınıp ayrımcı bir davranış olup savunma haklarına gereğince riayet edilmemişse; yabancı mahkeme kararının tanınması ve tenfizi şartlarının oluştuğunu söyleyemeyiz.

Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfize Engel Diğer Sebepler

MÖHUK md.55/2’ye göre; “Karşı taraf ancak bu bölüm hükümlerine göre tenfiz şartlarının bulunmadığını veya yabancı mahkeme ilamının kısmen veya tamamen yerine getirilmiş yahut yerine getirilmesine engel bir sebep ortaya çıkmış olduğunu öne sürerek itiraz edebilir.” Söz konusu hükmün öngördüğü 2 tanıma ve tenfiz engelleri;

1- Yabancı mahkeme kararının kısmen veya tamamen yerine getirilmesi.

2- Yabancı mahkeme kararının yerine getirilmesine engel bir sebebin ortaya çıkmış olması.

Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Davalarında Görevli Mahkeme

Yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi noktasında görevli mahkeme MÖHUK md.51/1 gereği, “asliye mahkemeleri” dir. Tanıma ve tenfiz talep edilen yabancı kararın aile hukukuna ilişkin olması halinde, görevli mahkeme “aile mahkemeleri” dir. (Yargıtay da bu görüştedir.) Konusu ticari olan yabancı kararın tenfiz davası ile konusu ticari olmayan yabancı kararın; tenfizi davası aynı usul ve şartlara tabidir. Bu davalarda da görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir.

Tanıma ve Tenfiz Davası Hangi Mahkemede Açılır?

Tanıma ve tenfiz davalarında yetkili mahkeme, kendisine karşı tenfiz istenen tarafın Türkiye’deki yerleşim yeri mahkemesi, bu yoksa Türkiye’deki sakin olduğu mahal mahkemesidir. Davalının Türkiye’de yerleşim yeri veya sakin olduğu bir yer mevcut değilse Ankara, İstanbul veya İzmir Asliye Hukuk Mahkemeleri yetkilidir. Kademeli bir yetki kuralı söz konusudur. Tanıma tenfiz yetkili mahkeme bakımından md.51’de her ne kadar tenfiz kararları olarak ele alınmışsa da tanıma tenfiz yetkili mahkeme ve tanıma tenfiz görevli mahkeme; tanıma davaları bakımından da ele alınacaktır.

Kanun hükmünden de anlaşılacağı üzere tanıma tenfiz yetkili mahkeme noktasında son olarak bir bağlama noktası her halükarda bulunmaktadır. Şöyle ki tanıma tenfiz yetkili mahkeme belirlenirken söz konusu kademeli yetki kuralına göre bir bağlama noktası bulunamazsa en son olarak Ankara, İstanbul veya İzmir Asliye Hukuk Mahkemeleri yetkilidir.  Buna göre “tanıma ve tenfiz davası hangi mahkemede açılır?” sorusunun cevabı olarak kademeli bir yetki kuralı olduğunu ve tanıma tenfiz görevli mahkeme olarak Asliye Hukuk Mahkemeleri olduğunu söyleyebiliriz.

Yabancı Mahkeme Kararlarının İcrası

Türk mahkemelerinde tenfiz edilen yabancı mahkeme kararı, icra edilebilirlik etkisini haiz olur; Türk mahkemesi kararı kuvvet ve niteliğini kazanır. MÖHUK md.57/1’e göre, “Tenfizine karar verilen yabancı ilamlar Türk mahkemelerinden verilmiş ilamlar gibi icra olunur.” Temyizin ise, tenfize konu yabancı mahkeme kararlarının icrasını kendiliğinden durduracağı md.57/2’de hüküm altına alınmıştır. “Tenfiz ne demek?” sorusuna vermiş olduğumuz cevapta da belirttiğimiz gibi yabancı mahkeme kararlarının icra edilebilirlik etkisi önemlidir. Bu sebeple yabancı mahkeme kararlarının icrası hususunda Türkiye’de icrası istendiğinden; bu yabancı mahkeme kararının tanınması yetmeyecek tenfizi de gerekecektir. Ancak bu halde yabancı mahkeme kararlarının icrası gündeme gelir.

Doktrindeki bir görüşe göre gerek istinaf gerek temyiz başvurusu nedeniyle olsun; tenfize ilişkin karar kesinleşmemiş olduğu sürece tenfize konu kararın icrasının kendiliğinden duracağı kabul edilmelidir. Aksi görüş ise HMK’nın 350. maddesi istinaf yoluna başvurulmasının icrayı durdurmayacağını öngördüğü; MÖHUK’ta da hüküm olmadığından tenfiz davasında verilen kararın istinaf aşamasında da icra edilebileceği yönündedir.

Kaynakça:

– 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun

– ŞANLI Cemal/ ESEN Emre/ ATAMAN- FİGANMEŞE İnci, Milletlerarası Özel Hukuk, 8. Bası, İstanbul, 2020.

– CAN Hacı/ TUNA Ekin, Milletlerarası Usul Hukuku, 2. Bası, Ankara, 2019.

– Yargıtay İçtihatları