Genel Olarak İçtima
Fikri içtima ve zincirleme suç ceza hukukumuzda suçların içtimaı içinde yer almaktadır. Ceza hukukunda esas olan kural, ne kadar suç varsa o kadar cezanın olması şeklindedir. Bu sebeple kural olarak kabul edilen gerçek içtimadır. İçtima, gerçek içtima ve suçların içtimaı olarak iki başlık altında incelenmektedir. Gerçek içtima ne kadar suç işlenirse failin o kadar ceza almasıdır. Suçların içtimaı ise suçun birden fazlalığına karşın faile tek suçtan dolayı ceza verilmesidir ve fikri içtima bu başlık altında incelenmektedir.
Gerçek içtima ile fikri içtimanın farkı tam bu noktada cezaların sayısı konusunda ortaya çıkmaktadır. Fikri içtimada suçun birden fazlalığına karşın tek suçtan dolayı ceza verilirken; gerçek içtima da bu durum ‘kaç suç varsa o kadar ceza verilmesi’ şeklindedir. Suçların içtimaı başlığı altında kanunumuzda düzenlenen fikri içtima ceza kanunumuzda m.44 de, zincirleme suç tck m.43 de, bileşik suç ise tck m.42 de düzenlenmiştir.
Suçların İçtimaı
Fikri içtima, zincirleme suç ve bileşik suç ceza kanunumuzda suçların içtimaı başlığı altında düzenlenmiştir. Suçların içtimaı, failin birden fazla suç işlemesi fakat tek suçtan dolayı ceza almasıdır. Suçların içtimaı içinde yer alan fikri içtimanın hükümleri tck m.43/2 ve m.44 de yer almıştır ve failin tek fiille işlediği birden fazla suçu esas almaktadır. Tck m.43 de zincirleme suç aynı neviden fikri içtima ile düzenlenmiş, m.44 de ise içtima hükümleri yer almıştır. Zincirleme suç ve fikri içtima hükümleri suçların her birinden ayrı cezalar verilmesi yerine tek cezanın verilmesini öngörmüştür. Fikri içtimanın ve zincirleme suçun farkı hükümlere bakıldığında fiilin tek ya da çok olması hususunda ortaya çıkmaktadır.
Suçların içtimaı başlığı altında yer alan bileşik suç TCK m.42 de ‘Biri diğerinin unsurunu veya ağırlaştırıcı nedenini oluşturması dolayısıyla tek fiil sayılan suça bileşik suç denir. Bu tür suçlarda içtima hükümleri uygulanmaz.’ şeklinde ifade edilmiştir. Maddede bileşik suç tek fiil sayılan dolayısıyla tek suç olması sebebiyle içtima hükümlerinin bu suç tipinde uygulanmayacağı belirtilmiştir.
Fikri İçtima Nedir?
Fikri içtima tck m.44 de düzenlenmiş ve suçların içtimaı başlığı altında yer almıştır. Fikri içtima nedir? Tek fille birden fazla suçun işlenmesidir ve suçların çokluğu ile ilgili bir kavramdır. Birden fazla suç aynı suçun tekrarı olabileceği gibi farklı suçların işlenmesi şeklinde de olabilir. Failin tek fille aynı suçu tekrar etmesi halinde aynı neviden fikri içtima vardır. Tek fille farklı suçların işlenmesi halinde ise bir diğer fikri içtima türleri içinde yer alan farklı neviden fikri içtima söz konusudur.
Fikri İçtima Şartları
Fikri içtima failin fiilinin tek ve işlediği suçun birden çok olması şeklinde düzenlenmiştir. Tck m.43/2 ve m.44 hükümlerinde tek fiille birden fazla suç işlenmesi bu suçlara verilecek cezanın da tek olması şekline düzenlenmiştir. Fikri içtima türleri içinde yer alan aynı neviden ve farklı neviden fikri içtima halinde ortak unsur fiilin tek, suçun ise birden fazla olmasıdır. Dolayısıyla fikri içtimanın zincirleme suç ile farkı fiillerin tekliği çokluğu hususunda ortaya çıkmaktadır. Zincirleme suçta fiil çoktur. Fikri içtimada ise fiil tektir. Bu şartlara ek olarak birden fazla gerçekleşen suçların cezalandırılabilir olması ayrıca kovuşturma şartlarının da gerçekleşmesi gerekir. Suç kovuşturma şartı aranan bir suç ise bu şartın gerçekleşmesi fikri içtimanın uygulanması için gereklidir.
Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2017/115 E., 2017/1481 K.
Fikri içtimada da, fiil ya da hareketin tekliği, doğal anlamda değil hukuki anlamda tek olmayı ifade etmektedir. Bunun sonucu olarak bir kısım suçların işlenmesi sırasında doğal olarak birden fazla hareket yapılmakta ise de, ortaya konulan bu davranışlar suçun kanuni tanımında yer alan hukuksal anlamdaki “tek bir fiili” oluşturmaktadır.
Fikri içtimaya ait örnekler incelendiğinde “fikri içtima nedir?” diye sorduğumuzda burada ilk şartın failin fiilinin hukuki anlamda tek olması gerektiği şeklinde söyleyebiliriz.
Fikri İçtima Türleri
Farklı Neviden Fikri İçtima
Failin tek fiille birden fazla suçu işlemesi fikri içtimanın kapsamına girer. Bu suçların farklı olması durumunda farklı neviden fikri içtima söz konusu olur. Tck madde 44 farklı neviden fikri içtima halini düzenlemiştir. Madde ‘İşlediği bir fiil ile birden fazla farklı suçun oluşmasına sebebiyet veren kişi, bunlardan en ağır cezayı gerektiren suçtan dolayı cezalandırılır.’ şeklindedir. Madde gerekçesinde kişinin işlediği fiil birden fazla farklı suçun oluşumuna neden olması durumunda ‘non bis idem’ kuralınca bir defa cezalandırılması gerektiği belirtilmiştir. Bu bağlamda fikri içtimaya ait örnekler kapsamında söyleyeceğimiz failin bir kişiyi öldürmüş olması aynı zamanda ona ait olan mala zarar da vermiş olması durumunda fail en ağır olan suç dolayısıyla yani öldürmeden sorumlu olacaktır. Buna göre fail tek fiille işlediği suçlardan dolayı sadece en ağır cezayı gerektiren suçtan dolayı cezalandırılabilecektir. Madde gerekçesinde farklı suç, bir suçun temel ve nitelikli şekillerinin dışındaki suçlar olarak tanımlanmıştır.
Madde gerekçesinde fikri içtima örnekleri içine girebilecek örnek şu şekilde ifade edilmiştir: Bir kişiyi yaralamak için fırlatılan sopa, mağduru yaraladıktan sonra veya mağdura isabet etmeden vitrin camına çarparak kırılmasına neden olabilir. Bu durumda, sopa fırlatma fiiliyle hem tamamlanmış veya teşebbüs aşamasında kalmış kasten yaralama suçu hem de başkasının malına zarar verme suçu işlenmiş olmaktadır denilmektedir. Fail bu durumda işlediği tek suçla birden fazla suça neden olduğu için en ağır cezayla cezalandırılır.
O halde fikri içtima türleri içinde yer alan farklı neviden fikri içtima şartlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Failin birden fazla suç işlemiş olması
- Birden fazla suçun farklı olması
- Bu suçların kovuşturma şartlarının gerçekleşmesi ve cezalandırılabilir olması gerekir.
Aynı Neviden Fikri İçtima
Fikri içtimanın türleri içinde yer alan aynı neviden fikri içtima, failin tek fiille aynı suçu birden fazla kişiye karşı işlemesidir. TCK m.43/2 de düzenlenmiştir. Maddeye göre failin tek fiille birden fazla aynı suçu işlemesidir. Bu halde verilecek ceza dörtte birinden dörtte üçüne kadar artırılır. Aynı suçtan anlaşılması gereken husus ise maddeye göre bir suçun temel şekli ile daha ağır veya daha az cezayı gerektiren nitelikli şekilleri şeklinde belirtilmiştir. TCK m.43/3 gereğince kasten öldürme, kasten yaralama, işkence ve yağma suçlarında aynı neviden fikri içtimanın uygulanmayacağı belirtilmiştir. Sayılan suçlar tek fille birden fazla aynı suçun gerçekleşmesi halinde bile olsa fikri içtima uygulanmayan suçlar kapsamına girmektedir.
Tck m.43 gerekçesinde belirtilen fikri içtimanın örnekleri kapsamına girecek gerekçede bir sözle birden fazla kişiye sövülmüş olması durumunda her bir mağdur bakımından ayrı sövme suçları değil, bir sövme suçu oluşur şeklinde belirtilmiştir. Fikri içtima örnekleri arasına giren bu durumda ceza m.43/1 e göre dörtte birinden dörtte üçüne kadar artırılır.
O halde aynı neviden fikri içtimanın şartlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Failin tek fiili ile birden fazla suç işlemesi
- Birden fazla suçun aynı olması
- Aynı zamanda bunların kovuşturma şartları aranan bir suç ise bu şartların gerçekleşmesi ve cezalandırılabilir olması gerekir.
Zincirleme Suç ile Farkı
Fikri içtima türleri içinde yer alan aynı neviden fikri içtima ceza kanunumuzda m.43 de zincirleme suç ile birlikte düzenlenmiştir. Zincirleme suç bir suçlu işleme kararının icrası kapsamında, değişik zamanlarda bir kişiye karşı aynı suçun birden fazla işlenmesi durumudur. Maddenin ikinci fıkrasında ise aynı neviden fikri içtimaya yer verilmiştir. Buna göre aynı neviden fikri içtima şartları nelerdir? diye baktığımızda failin birden fazla aynı suça sebebiyet vermesi, suçların kovuşturma şartlarının gerçekleşmesi gerektiğini görürüz.
Fikri içtima zincirleme suç farkı bu noktada öncelikle fiillerin tekliği çokluğu konusunda ortaya çıkmaktadır. Fikri içtimanın zincirleme suç ile farkı, zincirleme suçta fillerin birden fazla olması fakat fikri içtimada ise fiilin tek olmasıdır. Ortak yanları fiilin aynı suçlarını oluşturmaksa da ikinci fark aynı neviden fikri içtimada birden fazla işlenen aynı suçun mağdurlarının farklı kişiler olmasıdır. Oysa zincirleme suçta mağdur aynı kişidir.
Fikri içtimanın Yargıtay kararları içerisinde değerlendirilmesinde fiilin hukuki anlamda tek olup olmamasına ve zincirleme suçtan farklı bir müessese olduğuna dikkat çekilmiştir.
Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2020/11604 E., 2021/6949 K.
“Dairemizce de benimsenen Ceza Genel Kurulu’nun 2013/13-293 esas, 2013/297 karar sayılı ve 11/06/2013 tarihli kararında da kabul edildiği üzere TCK’nın 43.maddesinin ikinci fıkrası; “Aynı suçun birden fazla kişiye karşı tek bir fiille işlenmesi durumunda da, birinci fıkra hükmü uygulanır” hükmünü içermekte olup, zincirleme suçtan farklı bir müessese olan ve aynı neviden fikri içtima olarak kabul edilen bu durumda, fiil yani hareket tektir ve bu fiille aynı suç birden fazla kişiye karşı işlenmektedir. Burada, hareket tek olduğu için, fail hakkında bir cezaya hükmolunacağı, ancak bu cezanın Kanun’un 43/1. maddesine göre artırılacağı öngörülmüştür. Ancak burada kastedilen, fiil ya da hareketin, doğal anlamda değil hukuki anlamda tekliğidir.”
Hedefte Sapma Halleri
Fikri içtimanın tek fiille birden fazla suçun oluşmasına neden olması halinde uygulanabileceği ilgili madde hükümlerinde görülmektedir. Peki hedefte sapma halinde de fikri içtimanın hükümleri uygulanabilir mi? TCK madde 44 gerekçesinde hedefte sapma durumunda da fikri içtima hükümleri uygulanabilir kılınabilmektedir. Hedefte sapma, failin gerçekleştirmek istediği neticenin yahut da buna ek olarak istemediği neticelerin bir başka kişi üzerinde ya da şey üzerinde gerçekleşmesi durumudur.
Madde gerekçesine göre örneğin bir kişiyi öldürmek için ateşlenen silahtan çıkan kurşun, mağdura isabet etmeden duvara çarpması nedeniyle sekerek bir başkasının ölümüne veya yaralanmasına neden olabilir. Bu durumda, hedeflenen kişi açısından kasten öldürme suçu teşebbüs aşamasında kalmıştır; ancak, sekme sonucunda ölümüne veya yaralanmasına neden olunan kişi açısından ise, taksirle öldürme veya taksirle yaralama suçu işlenmiş olmaktadır.
Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2012/1-1572 E., 2013/600 K.
“Hedefte sapma; yapılan hareketin, gerçekleştirilmek istenen suç konusu üzerinde değil de failin yetersizliği veya yeteneğini gereği gibi kullanamaması ya da sair bir sebepten ötürü meydana gelen sapma sonucunda başka bir konu üzerinde gerçekleşmesidir. Hedefte sapma hâlinde bir hata söz konusu değildir. Zira, hedefte sapmada sapan failin iradesi değil hareketidir. Bu halde hareket adeta saparak yön değiştirmekte ve neticesini istenilen konu üzerinde değil de başka bir konu ya da istenilen konu yanında istenilmeyen başka konu veya konular üzerinde gerçekleştirmektedir. Hatada ise failin bilgisizliği ya da yanlış bilgisi söz konusu olup, failin düşündüğü ile gerçek arasında zıtlık bulunmaktadır. Bu itibarla, hedefte sapma ile hatanın özel bir hali olan şahısta hata farklı hususlardır. Şahısta hatada fail mağdurun şahsında hataya düşmektedir.”
Fikri İçtima Sonuçları
Fikri içtimanın tanımını TCK m. 44 işlediği bir fiil ile birden fazla farklı suçun oluşmasına sebebiyet vermek olarak tanımlamıştır. Maddede ceza olarak en ağır cezayı gerektiren suçtan dolayı cezalandırılma öngörülmüştür. Gerçek içtima ile fikri içtimanın farkı burada ortaya çıkmaktadır. TCK m.44 de en ağır cezayı gerektiren suçtan dolayı cezalandırma varken gerçek içtimada suçların cezası hepsine ayrı ayrı uygulanmaktadır.
TCK m.43 de belirtilen halde ise fail tek ceza alacak ve ceza dörtte birinden dörtte üçüne kadar artırılacaktır. Tck m.43/3 fıkrasında fikri içtimanın uygulanmayacağı suçlar yer almaktadır. “Kasten öldürme, kasten yaralama, işkence ve yağma suçları aynı neviden fikri içtimanın uygulanmayacağı suçlar kapsamına girmektedir.
Fikri İçtima Yargıtay Kararları
Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2013/431 E., 2014/377 K.
“Yerden aldığı parke taşını katılanın arabasının arka camına doğru atan sanığın eylemi sonucunda, camın kırılmasına ve içeri düşen taşın arabanın ön koltuğunda oturan mağdurun kafasına isabet ederek yaralanmasına neden olduğu somut olayda, sanığın katılanın arabasına taş atması eyleminin tek fiil olduğu ve bu suretle, tek olan eylem sonucunda hem katılana karşı mala zarar verme suçunun, hem de mağdura karşı yaralama suçunun meydana geldiği sabit olup bir fiil ile birden fazla farklı suçun oluşmasına sebebiyet veren sanık hakkında 5237 sayılı TCK’nun 44. maddesinin uygulanması ve meydana gelen suçların en ağırından ceza verilmesi gerekmektedir.”
Yargıtay 6. Ceza Dairesi, 2021/13003 E., 2021/9777 K.
“Sanığın önce erkek soyunma odasındaki iki müştekinin kilitli olmayan dolabından, daha sonrada kadın soyunma odasına girerek iki kadın müştekinin aynı şekilde kilitli olmayan dolaplarından hırsızlık yaptığının anlaşılması karşısında iki ayrı soyunma odasındaki hırsızlık suçlarının kendi içinde aynı neviden fikri içtima halini oluşturması nedeniyle iki kez 5237 sayılı TCK’nın 142/2-h ve 43/2 maddelerinden hüküm kurulması yerine mağdur sayısınca suçun varlığı kabul edilip mahkumiyet kararı verilmesine dair yerel mahkeme kararın ‘’BOZULMASINA’’ karar verilmesi yerindedir.”
Kaynakça
Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, KOCA, ÜZÜLMEZ, 13.Baskı
Yargıtay Kararları
Türk Ceza Kanunu