İsticvap

İsticvap Nedir?

İsticvap, kelime anlamı olarak “sorguya çekme, sorup cevap alma, söyletme” anlamlarına gelmektedir. Hukukta da kelime anlamından çok da bağımsız olmayan isticvabın anlamı, davanın taraflarından birinin kendisiyle alakalı davanın temelini oluşturan ve açık olmayan çelişkili hususlar hakkında belirli bir usul içerisinde mahkeme tarafından dinlenilmesine denir. Tarafların dinlenilmesinden ayrı bir kurum olmakla birlikte, tarafların iddia ve savunmaları ile bunların dayandığı vakıaların neler olduğunun anlaşılmasına hizmet eden isticvabın, Medeni Usul Hukukunun temel ilkelerinden olan, HMK m. 31’de düzenlenen hâkimin davayı aydınlatma yükümlülüğü ile doğrudan bağlantısı vardır. İsticvap HMK 169-175 maddeleri arasında düzenlenmiştir.

İsticvap Özellikleri

İsticvabın Konusu

İsticvabın konusu, taraflarca getirilme ilkesinin uygulandığı davalarda; uyuşmazlıkta tarafların iddia ve savunmalarını dayandırdıkları ve davanın temelini oluşturan çelişkili vakıalar ile bunlarla ilişkisi olan hususlardır. İsticvap resen araştırma ilkesi uygulanan boşanma, babalık, velayet gibi davalarda tarafların ikrarı hâkimi bağlamadığı için uygulanmaz.

Kimler İsticvap Edilebilir?

Hâkim HMK m. 169/1’e göre davanın taraflarından birinin isticvap talebi ile ya da resen davalının veya davacının isticvabı kararı verebilir. Tarafın bizzat kendisi isticvap edilir. Tüzel kişi adına temsil yetkisine sahip kişiler isticvap olunur. Taraf vekilleri isticvabın yapıldığı sırada hazır bulunabilirler, bu durum hâkimin iznine bağlı değildir. Ancak tanıklar, etki altında kalmamaları için hazır bulunamazlar.

HMK m. 170/2’ye göre “Ergin olmayan veya kısıtlı bir kimse adına yapılmış bir işleme ilişkin olarak, o kişinin kanuni mümessili isticvap olunur.” İsticvabın bizzat olmasının istisnasını oluşturan bu hükme HMK m. 170/3’te başka bir istisna getirilmiştir. Buna göre; ergin olmayan veya kısıtlı kimselere bizzat dava hakkı tanınan hallerde ikinci fıkra hükmü uygulanmayacaktır.

İsticvap Delil midir?

İsticvap hukuki niteliği delil değildir. Dolayısıyla Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda ispat ve deliller arasında düzenlenmemiştir. Peki isticvap sırasında elde edilen beyanlar delil teşkil eder mi? Tarafın isticvabı sonucunda bir ikrar elde edilebilir. İkrar edilen vakıalar tartışmalı olmaktan çıkar ve o vakıalar doğru kabul edilir. Yani isticvabın sonucunda elde edilen ikrar kesin delildir ve hâkimi bağlar. Fakat isticvabın sonucunda ikrarın elde edilememe ihtimali de vardır. Bu durumda hâkim isticvaba dayanarak elde ettiği kanaatle ilgili vakıayı doğru ve mevcut kabul edemez. Şayet başka takdiri deliller varsa ve hâkimin bu takdiri delillerle bir düşüncesi oluşmuşsa; bu durumda hâkim isticvabın sonucunda oluşan kanaatini bunu pekiştirmek üzere kullanabilir.

İsticvap Usulü

İsticvap ne zaman istenir? Mahkeme, HMK m. 169/2’ye göre kendiliğinden ya da taraflardan birinin talebi üzerine tahkikat aşamasında taraflardan her birinin isticvabına karar verebilir. Fakat mahkeme, taraflardan birinin bu yöndeki talebini kabul etmek zorunda değildir. İsticvabına karar verilen taraf özel “isticvap davetiyesi” ile bizzat duruşmaya çağrılır. Bu davetiyede tarafın belirtilen gün ve saatte mahkemede hazır bulunması gerektiği belirtilir. Davetiyede ayrıca isticvabın hangi konularda yapılacağı; tarafın geçerli bir özrü olmaksızın gelmediği ya da gelip sorulara cevap vermediği takdirde HMK m. 171/2’ye göre bahsi geçen konuları ikrar etmiş sayılacağı bildirilir.

İsticvabın İcrası ve Sonucu

HMK m. 172’de nerede yapılacağına ilişkin isticvap şartları düzenlenmiştir. Bu maddeye göre isticvabına karar verilen taraf mahkemeye bizzat gelip isticvap edilmelidir. Ancak bu kişi davaya bakan mahkemenin bulunduğu il dışında oturuyor ve bulunduğu yerde aynı anda ses ve görüntü nakledilmesi imkânı da yoksa o halde istinabe yoluyla da isticvabın yapılması mümkündür. Ayrıca aynı maddenin ikinci fıkrasına göre de hastalığı, sakatlığı veya benzeri sebeplerle bizzat mahkemeye gelmeyecek kişilerin isticvabı da bulundukları yerde yapılacaktır.

İsticvaba başlamadan önce hâkim, tarafa gerçeği söylemesi gerektiğini hatırlatır. Fakat isticvap yemin eda ettirilerek yapılmaz. Tarafa soruları hâkim sorar. Taraf vekilinin taraf sorgusu sırasında ona yardım etmesi, sorulara cevap vermesi ya da verilecek cevabı ima etmesi yasaktır. Ancak taraf vekilleri davanın aydınlanması için gerekli gördükleri hususların da sorulmasını hâkimden isteyebilirler. İsticvabı yapılan tarafın mahkemenin izni olmadıkça yazılı notlar kullanması da yasaktır.

İsticvabın sonunda bir tutanak düzenlenir ve iki taraf önünde bu tutanak okunduktan sonra tutanağın altı; hâkim, zabıt kâtibi ve isticvap olunan kişi tarafından imzalanır. Şayet taraf haklı bir gerekçe göstermeden tutanağı imzalamaktan kaçınırsa HMK m. 174 uyarınca hâkim tarafından tutanakla tespit olunur.

İsticvabın Tarafların Dinlenmesi ile Karşılaştırılması

• Tarafın aleyhine olan hususlar hakkında ispat sağlamak amacıyla isticvaba başvurulur. Tarafların dinlenmesi ise dilekçelerde yar alan vakıaların aydınlatılması amacıyla başvurulan yoldur.
• Taraflar davanın her aşamasında dinlenebilirken isticvap hangi aşamada yapılır? Davalı veya davacının isticvabına ancak tahkikat aşamasında başvurulabilir.
• Tarafların dinlenmesi temsilci aracılığıyla yapılabilir. Fakat tarafın isticvabı bizzat yapılır, temsilci kullanılamaz.
• Usulüne uygun olarak çağırılan tarafın isticvap katılmama halinde, bahsi geçen vakıayı ikrar ettiği kabul edilir. Fakat taraf, usulüne uygun çağrıldığı duruşmaya gelmezse sadece yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemez.
• İsticvabın taraflarca getirilme ilkesine tabi davalarda uygulanması mümkünken resen araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda uygulanması mümkün değildir. Tarafın dinlenmesi hem taraflarca getirilme ilkesine tabi davalarda hem de resen araştırma ilkesine tabi davalarda uygulanabilir.

İsticvaba İlişkin Diğer Hükümler

HMK m. 175 uyarınca, HMK m. 249’da düzenlenen tanıklığa ilişkin sır nedeniyle çekinme; HMK m. 250’de düzenlenen menfaat ihlali tehlikesi nedeniyle çekinme; HMK m. 259’da düzenlenen tanıkların mahkemede dinlenilmesi; HMK m. 263’te düzenlenen tercüman ve bilirkişi kullanılması hükümleri isticvabın niteliğine aykırı düşmedikçe burada da uygulanır.

İsticvap Yargıtay Kararları Örnekleri

İsticvaba İlişkin Örnek Davetiye

ANKARA (…) ASLİYE HUKUK MAHKEMESİ

…/2021 E.

“Davalı … aleyhine mahkememizde açtığınız … davasının …/…/2021 tarihli ara kararı uyarınca resen isticvabınız uygun görülmekle;
… maddi vakıası hakkında …/…/2021 günü saat 10.30’da yapılacak olan duruşmada bizzat isticvap edileceğinizden, belirtilen gün ve saatte isticvap için hazır bulunmanız, geçerli bir özrünüz olmaksızın duruşmaya gelmediğiniz veya gelip de sorulara cevap vermediğiniz takdirde isticvabın konusunu oluşturan maddi vakıayı ikrar etmiş sayılacağınız ve söz konusu vakıanın aleyhinize sonuçlanmış olacağı hususu tebliğ olunur.” …/…/2021 (HMK m. 171/1)

Kaynakça

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu

Atalı/ Ermenek/ Erdoğan, Medeni Usul Hukuku

Kodakoğlu, Medeni Usul Hukuku, 14. Baskı